Medytacja
³ac.(zag³êbianie siê w my¶lach, rozwa¿anie, namys³) - praktyki maj±ce na celu samodoskonalenie, praktykowane szczególnie przez religie Wschodu, takie jak buddyzm, taoizm, konfucjanizm, hinduizm, a ostatnio tak¿e przez niektóre szko³y psychoterapeutyczne. Elementy medytacji daj± siê równie¿ zauwa¿yæ w chrze¶cijañstwie i islamie .

Wbrew ³aciñskiemu ¼ród³os³owowi wschodnia medytacja niekoniecznie ma co¶ wspólnego z namys³em, czêsto jest nawet jego przeciwieñstwem, w niektórych szko³ach filozoficznych wrêcz zaleca siê oczyszczenie umys³u z jakichkolwiek my¶li i wyobra¿eñ, np. Jogasutry Patañd¼alego w ten sposób definiuj± praktyki jogi: yoga¶ æitta vritti nirodhah  (joga to zatrzymanie aktywno¶ci umys³u). Ten rodzaj medytacji stanowi rodzaj spokojnej obserwacji, a jej nazwy nawi±zuj± do "patrzenia": dhjana (od czasownika "dhiyate" (patrzeæ umys³em), vipassana (od "vi-pa¶yate" - obserwowaæ). Z kolei inne techniki polegaj± na aktywnej wizualizacji: bhawana (tworzenie), kalpana (budowanie). Wizualizacje s± metod± szczególnie czêsto wykorzystywan± w buddyzmie tybetañskim.

Cele medytacji
    * Poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego.
    * Rozwiniêcie mistrzostwa w okre¶lonych sztukach b±d¼ rzemios³ach. W tym w³a¶nie celu praktykowali medytacjê samurajowie.
    * Osi±gniêcie o¶wiecenia.
    * Osi±gniêcie pe³nej kontroli nad swoim cia³em i umys³em (joga, fakirzy).
    * Zespolenie siê z bóstwem (wedanta, voodoo).
    * Zatopienie siê w modlitwie (judaizm, chrze¶cijañstwo, islam, hinduizm).
    * Przeæwiczenie procesu umierania i nauczenie siê kontroli nad nim (np. medytacja phowa znana z buddyzmu tybetañskiego).
    * Usuniêcie lêku przed ¶mierci±.
Cele powy¿sze wydaj± siê byæ niekiedy sprzeczne, na przyk³ad kontrola swojego umys³u propagowana w jodze wydaje siê byæ ca³kowicie przeciwstawna do "stopniowego odpuszczania" i nabierania spontaniczno¶ci znanego w zen. Istniej± zatem ró¿ne odmiany medytacji, stosowne do ró¿nych jej celów.

Praca z umys³em
Podstaw± wiêkszo¶ci odmian medytacji jest praca z umys³em. Istniej± tu dwa g³ówne (i przeciwstawne) sposoby wykonywania tej pracy:
    * Medytacje zwrócone do wewn±trz - maj± zwykle na celu zag³êbienie siê w swej osobowo¶ci, w celu dokonania zmian, wyciszenia lub wzmocnienia ró¿nych jej aspektów, uzyskania pewnych odpowiedzi, lub wzajemnego uzgodnienia ró¿nych elementów osobowo¶ci. Do tej grupy zaliczaj± siê np. wszelkie techniki transowe, hipnotyczne, wizualizacyjne, mantry, tai-chi, joga. Czasem (szczególnie w przypadku transu i wizualizacji) s± one wykonywane z zamkniêtymi oczami.
    * Medytacje zwrócone na zewn±trz - maj± zwykle na celu zwiêkszenie czujno¶ci i poprawienie koncentracji oraz spontaniczno¶ci. Pozwalaj± ¿yæ "tu i teraz" z mniejszym baga¿em przesz³o¶ci i przysz³o¶ci. Do tej grupy zalicza siê na przyk³ad wiêkszo¶æ technik zen. Na ogó³ s± wykonywane z otwartymi oczami. Wiele spo¶ród medytacji z tej grupy mo¿na wykonywaæ w trakcie codziennych zajêæ (istnieje nawet porzekad³o: "zen jest twoim codziennym umys³em").

Pozycje medytacyjne

Najbardziej rozwiniêty system pozycji medytacyjnych napotykamy w jodze.

W buddyzmie pozycje medytacyjne maj± mniejsze znaczenie ni¿ sposób pracy z umys³em. Siedz±c w lotosie z rozbieganym umys³em uzyskamy mniej ni¿ æwicz±c uwa¿no¶æ w t³oku w tramwaju. Buddyzm proponuje nastêpuj±ce pozycje (w kolejno¶ci od najlepszej do najgorszej): lotos, pó³lotos, pozycja æwierælotosu, pozycja birmañska, siad skrzy¿ny, przysiad na piêtach, siedzenie na krze¶le, le¿enie (pozycja "trupa" lub inaczej "martwe cia³o").

Bezpieczeñstwo medytacji

Medytacje s± generalnie bezpieczne. S± one wykorzystywane w psychoterapii. Medytacja prowadzi bowiem do "lepszego wgl±du w siebie". Problemy mog± zaistnieæ jedynie w przypadku praktykowania medytacji przez niektórych psychotyków albo osoby, dla których kontakt z w³asn± pod¶wiadomo¶ci± i emocjami mo¿e byæ niebezpieczny (np. cierpi±cy na ciê¿k± depresjê albo lêki).
Praktykowanie medytacji mo¿e jednak równie¿ zwielokrotniæ dzia³anie niektórych leków,[potrzebne ¼ród³o] szczególnie przeciwlêkowych i zmniejszaj±cych ci¶nienie krwi. W takim przypadku dozowanie tych leków musi byæ monitorowane przez lekarza.
W istocie wszystkie tradycyjne szko³y medytacyjne przestrzegaj± przed zwracaniem uwagi na wizje i stany transowe (makio). Zaleca siê traktowanie ich jako kolejnego wra¿enia, na którym nie nale¿y siê koncentrowaæ lecz pod±¿aæ za medytacj±.
Medytacja mo¿e byæ niekiedy niebezpieczna dla osób ciê¿ko chorych psychicznie. Wed³ug prof. Richarda P. Hayesa[2] stan schizofreników podczas medytacji na ogó³ pogarsza siê, gdy¿ wpadaj± w kompletn± dezorientacjê co wzmaga ich wewnêtrzny chaos.
Równie¿ u cyklofreników medytacja jest odradzana, gdy¿ mo¿e gwa³townie przerzuciæ ich z manii do depresji, albo zwiêkszyæ amplitudê ich emocjonalnych wahañ.
U osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym pragnienie zdobycia o¶wiecenia mo¿e byæ tak du¿e, ¿e blokuje dalsz± praktykê, a nastêpnie prowadzi do psychicznego za³amania siê z powodu niepowodzenia. Zdarzali siê te¿ obsesyjni mnisi, którzy próbowali wbrew s³owom Buddy doj¶æ do o¶wiecenia przez samobójstwo.

Nale¿y podkre¶liæ, ¿e odnotowano jedynie nieliczne przypadki niekorzystnego wp³ywu medytacji i to wy³±cznie w¶ród osób zaburzonych psychicznie.

Nauka a medytacja

Medytacja czêsto by³a przedmiotem zainteresowania neurologii, psychologii, szczególnie transcendentalnej i fizjologii.
Bezpo¶rednimi fizjologicznymi efektami medytacji s±:
    * Zmniejszone ci¶nienie krwi
    * Zmniejszone têtno
    * Zmniejszony poziom metabolizmu
    * Zmniejszenie czêstotliwo¶ci fal mózgowych
    * Zmniejszenie stê¿enia kwasu mlekowego we krwi (zwi±zane z redukcj± lêku).
    * Zwiêkszenie oporu elektrycznego skóry (zwi±zane z g³êbokim relaksem)
    * W medytacjach zwróconych na zewn±trz zanikanie efektu habituacji, szczególnie s³uchowej.
Wszystkie efekty oprócz ostatniego obserwowane s± równie¿ podczas snu, jednak w czasie prawid³owej medytacji cz³owiek zachowuje, a nawet wzmacnia ¶wiadomo¶æ.
W d³ugim okresie medytacja na ogó³ powoduje szersze skutki:
    * Fizjologiczne
          o Trwa³e ró¿nice pomiêdzy czêstotliwo¶ciami fal mózgowych w przedniej i tylnej czê¶ci mózgu
          o Wy¿szy poziom serotoniny w mózgu
    * Psychologiczne
          o Poczucie harmonii umys³u
          o Wiêksz± akceptacjê siebie i pewno¶æ siebie
          o Zwiêkszon± zdolno¶æ koncentracji
          o Sk³onno¶æ do prze¿ywania ¿ycia "tu i teraz" zamiast rozpamiêtywania przesz³o¶ci i rozmy¶lania na temat przysz³o¶ci
          o Poprawienie osobowo¶ci (obserwowane zmniejszenie warto¶ci skal testu MMPI-2)
          o Zmniejszon± podatno¶æ na stres
          o Zmniejszenie roli psychologicznych mechanizmów obronnych - mniej zak³amany obraz ¶wiata
          o Podwy¿szony poziom energii ¿yciowej
          o Zwiêkszon± obiektywno¶æ (zdolno¶æ do nieos±dzania sytuacji ze swojego punktu widzenia)
          o £atwiejszy dostêp do emocji
          o Poprawê zdolno¶ci do empatii
          o Obni¿enie poziomu lêku, tak¿e przed ¶mierci±
          o Zmniejszenie zaburzeñ psychosomatycznych
          o Zwiêkszenie poczucia kontroli wewnêtrznej
          o Wiêksz± spontaniczno¶æ

Du¿a liczba badañ dotyczy medytacji transcendentalnej jednak te badania nie s± zbyt wiarygodne, gdy¿ w olbrzymiej wiêkszo¶ci s± finansowane przez organizacjê oferuj±c± kursy medytacji transcendentalnej.
Przeprowadzano te¿ z powodzeniem próby nauczenia wiê¼niów kontroli emocjonalnej przy u¿yciu medytacji vipassany[3]. Wiê¼niowie ci byli bardziej skorzy do wspó³pracy z w³adzami, mieli mniejsz± sk³onno¶æ do narkotyków i znacz±co rzadziej wracali do wiêzienia po wyj¶ciu na wolno¶æ. Podobny projekt istnieje te¿ w Polsce, a praktyka (stan z 2005) odbywa siê w kilku dolno¶l±skich wiêzieniach[4].

Medytacja a zdrowie
W Harwardzkiej Klinice Cia³a i Umys³u (ang. Harvard’s Mind/Body Clinic) przeprowadzano badania nad medytacj± jako metod± leczenia. Uzyskano poprawê lub wyleczenie w nastêpuj±cych chorobach:

    * nadci¶nienie,
    * arytmie serca,
    * niep³odno¶æ z nieznanych przyczyn (zaburzenia psychosomatyczne),
    * PMS (zespó³ napiêcia przedmiesi±czkowego),
    * chroniczny ból,
    * migrena,
    * bezsenno¶æ (insomnia),
    * zaburzenia psychosomatyczne,
    * ³agodna depresja,
    * niepokój,
    * obni¿one poczucie w³asnej warto¶ci.

W pracy ludzie rzadziej korzystali z urlopów chorobowych.