Forum Dla INTELIGENTNYCH

CYWILIZACJA MIÂŁOÂŚCI
„MĂŞÂżczyznÂą i niewiastÂą stworzyÂł ich”

6. Nasz wielki i zró¿nicowany kosmos — Âświat istot ÂżyjÂących — wpisany jest w ojcostwo samego Boga jako w swĂłj odwieczny pierwowzĂłr (por. Ef 3,14-16). Wpisany jest — oczywiÂście — na zasadzie rozlegÂłej analogii. Poprzez tĂŞ analogiĂŞ, ktĂłra wyraÂża siĂŞ juÂż na poczÂątku, w KsiĂŞdze Rodzaju, dochodzimy do wyodrĂŞbnienia ludzkiego rodzicielstwa, a wiĂŞc takÂże ludzkiej rodziny. Kluczem do tego jest bardzo mocno uwydatniona w tym samym tekÂście zasada „obrazu” i „podobieĂąstwa” Boga samego (por. Rdz 1,26). BĂłg stwarza mocÂą swego sÂłowa: „Niechaj siĂŞ stanie” (np. Rdz. 1,3). RzeczÂą znamiennÂą jest, iÂż to stwĂłrcze sÂłowo Boga — w przypadku stworzenia czÂłowieka — dopeÂłnione jest zwrotem: „UczyĂąmy czÂłowieka na Nasz obraz, podobnego Nam” (Rdz 1,26). StwĂłrca jak gdyby wchodziÂł w siebie przed stworzeniem czÂłowieka, szukajÂąc wzoru i natchnienia w tajemnicy swojego Bytu, ktĂłra poniekÂąd juÂż tutaj objawia siĂŞ jako Boskie „My”. Z tej tajemnicy BĂłg wyprowadza stwĂłrczo ludzkÂą istotĂŞ. Czytamy: „StworzyÂł wiĂŞc BĂłg czÂłowieka na swĂłj obraz, na obraz BoÂży go stworzyÂł: stworzyÂł mĂŞÂżczyznĂŞ i niewiastĂŞ” (Rdz 1,27).

Do tych nowych istot StwĂłrca mĂłwi, bÂłogosÂławiÂąc: „BÂądÂźcie pÂłodni i rozmnaÂżajcie siĂŞ, abyÂście zaludnili ziemiĂŞ i uczynili jÂą sobie poddanÂą” (Rdz 1,28). KsiĂŞga Rodzaju uÂżywa tych samych s³ów, co przy stworzeniu innych istot ÂżyjÂących: „rozmnaÂżajcie siĂŞ” — rĂłwnoczeÂśnie jednak ich sens analogiczny jest bardzo wyraÂźny. CzyÂż nie jest to wÂłaÂśnie analogia rodzenia i rodzicielstwa, ktĂłrÂą trzeba odczytywaĂŚ poprzez caÂły kontekst? ÂŻadna z istot ÂżyjÂących poza czÂłowiekiem nie zostaÂła stworzona „na obraz i podobieĂąstwo Boga”. Ludzkie Rodzicielstwo jest biologicznie podobne do prokreacji innych istot ÂżyjÂących w przyrodzie, ale istotowo jest „podobne” — ono jedno — do Boga samego. Takie wÂłaÂśnie rodzicielstwo stoi u podstaw rodziny jako ludzkiej wspĂłlnoty Âżycia: jako wspĂłlnoty osĂłb zjednoczonych w miÂłoÂści (comunio personarum).

W Âświetle Nowego Testamentu widaĂŚ wyraÂźnie, Âże odniesienia dla tej wspĂłlnoty, jej pierwowzoru, naleÂży szukaĂŚ w Bogu samym. Zawiera siĂŞ on w trynitarnej tajemnicy Jego ÂŻycia. Boskie „My” jest przedwiecznym prawzorem dla ludzkiego „my” — tego przede wszystkim, jakie majÂą stanowiĂŚ mĂŞÂżczyzna i kobieta, stworzeni na obraz i podobieĂąstwo Boga samego. SÂłowa KsiĂŞgi Rodzaju zawierajÂą prawdĂŞ o czÂłowieku, ktĂłrej odpowiada najszerzej rozumiane doÂświadczenie ludzkoÂści: czÂłowiek jako mĂŞÂżczyzna i kobieta „od poczÂątku” — caÂłe Âżycie ludzkiej zbiorowoÂści — wspĂłlnoty, spoÂłecznoÂści i spoÂłeczeĂąstwa noszÂą znamiĂŞ tej pierwotnej dwoistoÂści. Stanowi o niej mĂŞskoœÌ i kobiecoœÌ poszczegĂłlnych osĂłb, a kaÂżda wspĂłlnota czy spoÂłecznoœÌ czerpie z tej dwoistoÂści swÂą szczegĂłlnÂą charakterystykĂŞ i szczegĂłlne bogactwo we wzajemnym dopeÂłnianiu siĂŞ osĂłb. Zapis KsiĂŞgi Rodzaju dotyczÂący dzieÂła stworzenia zdaje siĂŞ mĂłwiĂŚ o tym nade wszystko, gdy stwierdza: „mĂŞÂżczyznÂą i kobietÂą stworzyÂł ich” (por. Rdz 1,27). Jest to rĂłwnieÂż pierwsze stwierdzenie jednakowej godnoÂści obojga: oboje na rĂłwni sÂą osobami. Osobowa konstytucja obojga oraz osobowa godnoœÌ jest „od poczÂątku” wyznacznikiem dobra wspĂłlnego ludzkoÂści w ró¿nych wymiarach i zakresach. Do tego dobra wspĂłlnego wnoszÂą oboje: mĂŞÂżczyzna i kobieta, wÂłaÂściwy sobie wkÂład. DziĂŞki temu dobro wspĂłlne ludzi posiada u samych podstaw charakter komunijny i komplementarny zarazem.
Przymierze ma³¿eùskie

7. RodzinĂŞ rozumiaÂło siĂŞ zawsze jako pierwszy i podstawowy wyraz natury spoÂłecznej czÂłowieka. DziÂś rozumie siĂŞ jÂą zasadniczo w taki sam sposĂłb. RĂłwnoczeÂśnie jednak w naszych czasach zostaje uwydatnione to, co dla tej najmniejszej, a zarazem fundamentalnej ludzkiej spoÂłecznoÂści jest istotne od strony mĂŞÂżczyzny i kobiety jako osĂłb. Rodzina jest spoÂłecznoÂściÂą osĂłb, dla ktĂłrych wÂłaÂściwym sposobem bytowania — wspĂłlnego bytowania — jest „komunia”: communio personarum. W tym wyraÂża siĂŞ teÂż — z uwzglĂŞdnieniem caÂłej dysproporcji bytowej — podobieĂąstwo do Boskiego „My”. Tylko osoby zdolne sÂą do bytowania „in communione”. Rodzina bierze poczÂątek z takiej ma³¿eĂąskiej wspĂłlnoty, ktĂłrÂą SobĂłr WatykaĂąski II okreÂśla jako „przymierze”. W tym przymierzu mĂŞÂżczyzna i kobieta „wzajemnie siĂŞ sobie oddajÂą i przyjmujÂą”11.

KsiĂŞga Rodzaju naprowadza nas na tĂŞ prawdĂŞ, gdy mĂłwiÂąc o konstytuowaniu siĂŞ rodziny poprzez ma³¿eĂąstwo, stwierdza: „MĂŞÂżczyzna opuszcza ojca swego i matkĂŞ swojÂą i ³¹czy siĂŞ ze swÂą ÂżonÂą tak ÂściÂśle, Âże stajÂą siĂŞ jednym ciaÂłem” (Rdz 2,24). Chrystus w Ewangelii, w rozmowie z faryzeuszami przytacza te same sÂłowa, dodajÂąc: „A tak juÂż nie sÂą dwoje, ale jedno ciaÂło. Co wiĂŞc BĂłg z³¹czyÂł, niech czÂłowiek nie rozdziela” (Mt 19,6). Na nowo ujawnia On treœÌ normatywnÂą, jakÂą w sobie zawiera stwierdzenie faktu, ktĂłry istniaÂł od poczÂątku (Mt 19,8). Fakt ten zawsze nosi w sobie tĂŞ samÂą zawartoœÌ normatywnÂą. JeÂżeli Nauczyciel jÂą „teraz” potwierdza, to dlatego, aby u progu Nowego Przymierza uczyniĂŚ dla wszystkich jasnym i jednoznacznym charakter nierozerwalny ma³¿eĂąstwa jako fundamentu dobra wspĂłlnego rodziny.

Kiedy wraz z ApostoÂłem zginamy kolana przed Ojcem, od ktĂłrego bierze poczÂątek wszelkie rodzicielstwo (por. Ef 3,14-15), wiemy, iÂż rodzicielstwo jest wydarzeniem, przez ktĂłre rodzina, juÂż zaistniaÂła dziĂŞki przymierzu ma³¿eĂąskiemu, urzeczywistnia siĂŞ „w peÂłnym i specjalnym sensie”12. MacierzyĂąstwo urzeczywistnia siĂŞ za sprawÂą ojcostwa, a rĂłwnoczeÂśnie ojcostwo za sprawÂą macierzyĂąstwa jako owoc tej Âżyciodajnej dwoistoÂści, jakÂą StwĂłrca obdarzyÂł istotĂŞ ludzkÂą „od poczÂątku”.

W niniejszym LiÂście do Rodzin pojawiajÂą siĂŞ dwa pojĂŞcia, ktĂłre sÂą sobie bliskie, ale nie toÂżsame. Jest to pojĂŞcie „komunii” oraz pojĂŞcie „wspĂłlnoty”. „Komunia” dotyczy relacji miĂŞdzyosobowej pomiĂŞdzy „ja” i „ty”. „WspĂłlnota” natomiast zdaje siĂŞ ten ukÂład przekraczaĂŚ w kierunku „spoÂłecznoÂści”, w kierunku jakiegoÂś „my”. Rodzina jako wspĂłlnota osĂłb jest rĂłwnoczeÂśnie pierwszÂą ludzkÂą „spoÂłecznoÂściÂą”. Rodzina powstaje wĂłwczas, gdy urzeczywistnia siĂŞ przymierze ma³¿eĂąskie, ktĂłre otwiera ma³¿onkĂłw na dozgonnÂą wspĂłlnotĂŞ miÂłoÂści i Âżycia, dopeÂłniajÂąc siĂŞ w sposĂłb specyficzny poprzez zrodzenie potomstwa. W ten sposĂłb „komunia ma³¿onkĂłw daje poczÂątek „wspĂłlnocie”, jakÂą jest rodzina. CaÂła ta „wspĂłlnota” rodzinna jest dog³êbnie przenikniĂŞta tym, co stanowi samÂą istotĂŞ „komunii”. CzyÂż jakakolwiek inna „komunia” moÂże byĂŚ porĂłwnana z tÂą, jaka istnieje pomiĂŞdzy matkÂą a dzieckiem, tym dzieckiem, ktĂłre ona naprzĂłd nosi w swym Âłonie, a potem wydaje na Âświat?

Wraz z zaistnieniem rodziny pojawia siĂŞ nowa jednoœÌ, w ktĂłrej „komunijna” jednoœÌ rodzicĂłw znajduje swe dopeÂłnienie. DoÂświadczenie uczy, iÂż dopeÂłnienie to jest zarazem powinnoÂściÂą oraz wyzwaniem. PowinnoœÌ zwraca siĂŞ w stronĂŞ ma³¿onkĂłw oraz ich pierwotnego przymierza. Zrodzone przez nich dzieci powinny umocniĂŚ przymierze, wzbogacajÂąc i pog³êbiajÂąc ma³¿eĂąskÂą komuniĂŞ ojca i matki. JeÂśli bywa inaczej, wĂłwczas natychmiast trzeba pytaĂŚ, czy egoizm, ktĂłry z powodu grzesznoÂści czÂłowieka — kryje siĂŞ takÂże w miÂłoÂści mĂŞÂżczyzny i kobiety, nie jest silniejszy od tej miÂłoÂści. Trzeba, aby ma³¿onkowie zdawali sobie z tego sprawĂŞ. Trzeba teÂż, aby od poczÂątku mieli serca i myÂśli zwrĂłcone w stronĂŞ Boga; w stronĂŞ Tego, „od ktĂłrego pochodzi wszelkie rodzicielstwo”, aÂżeby ich ludzkie rodzicielstwo stawaÂło siĂŞ za kaÂżdym razem ÂźrĂłdÂłem odnowienia miÂłoÂści.

Samo w sobie jest rodzicielstwo potwierdzeniem miÂłoÂści, pozwala odkrywaĂŚ za kaÂżdym razem jej rozmiar i pierwotnÂą g³êbiĂŞ. Nie dzieje siĂŞ to jednak w sposĂłb automatyczny. Jest zadane obojgu: mĂŞÂżowi i Âżonie. Stanowi w Âżyciu kaÂżdego takÂą „nowoœÌ” i takie bogactwo, Âże nie moÂżna do niego przybliÂżaĂŚ siĂŞ inaczej, jak „na kolanach”.

DoÂświadczenie uczy, Âże te ludzkie miÂłoÂści, ktĂłre same z siebie zorientowane sÂą w stronĂŞ rodzicielstwa, macierzyĂąstwa i ojcostwa, nieraz doznajÂą g³êbokiego kryzysu, sÂą zagroÂżone. W takich sytuacjach naleÂżaÂłoby zwrĂłciĂŚ siĂŞ do poradni ma³¿eĂąskich i rodzinnych, w ktĂłrych moÂżna uzyskaĂŚ pomoc psychologĂłw oraz psychoterapeutĂłw odpowiednio przygotowanych. Nie moÂżna jednak zapominaĂŚ, Âże w mocy pozostajÂą zawsze te sÂłowa ApostoÂła: „zginam kolana moje przed Ojcem, od ktĂłrego bierze nazwĂŞ wszelki rĂłd na niebie i na ziemi”. Ma³¿eĂąstwo, sakramentalne ma³¿eĂąstwo, jest przymierzem osĂłb w miÂłoÂści. A miÂłoœÌ moÂże byĂŚ ugruntowana i chroniona tylko przez MiÂłoœÌ, tĂŞ MiÂłoœÌ, jaka „rozlana jest w sercach naszych przez Ducha ÂŚwiĂŞtego, ktĂłry zostaÂł nam dany” (Rz 5,5). CzyÂż modlitwa Roku Rodziny nie powinna siĂŞ skupiĂŚ wszĂŞdzie — a zwÂłaszcza w niektĂłrych Âśrodowiskach — na tym wÂłaÂśnie punkcie krytycznym i decydujÂącym, jaki stwarza przejÂście od ma³¿eĂąskiej miÂłoÂści do rodzenia i do rodzicielstwa? CzyÂż to nie wtedy wÂłaÂśnie staje siĂŞ nieodzowne nowe „nawiedzenie serc”, o jakie KoÂśció³ prosi Ducha ÂŚwiĂŞtego w Sakramencie Ma³¿eĂąstwa?

ApostoÂł, zginajÂąc kolana swe przed Ojcem, prosi, aÂżeby „sprawiÂł [...] przez Ducha swego wzmocnienie wewnĂŞtrznego czÂłowieka” (Ef 3,16). O tĂŞ „si³ê wewnĂŞtrznego czÂłowieka” chodzi w caÂłym Âżyciu rodziny, zwÂłaszcza we wszystkich momentach krytycznych, kiedy wypada zdawaĂŚ trudny egzamin z miÂłoÂści — z tej miÂłoÂści, jakÂą ma³¿eĂąskie Âślubowanie wyraÂża w sÂłowach: „Âże ciĂŞ nie opuszczĂŞ aÂż do Âśmierci”.
JednoœÌ dwojga

8. Tylko istoty osobowe zdolne sÂą do wypowiedzenia takich s³ów. Tylko one zdolne sÂą do bytowania „w komunii” na podstawie wzajemnego wyboru, ktĂłry jest lub powinien byĂŚ w peÂłni Âświadomy i wolny. MĂŞÂżczyzna opuszcza ojca i matkĂŞ, aby z³¹czyĂŚ siĂŞ ze swÂą ÂżonÂą (por. Rdz 2,24); powyÂższe sÂłowa z KsiĂŞgi Rodzaju wyraÂżajÂą Âświadomy i wolny wybĂłr, ktĂłry daje poczÂątek przymierzu ma³¿eĂąskiemu, czyniÂąc syna rodziny ma³¿onkiem, a cĂłrkĂŞ — ÂżonÂą. Nie moÂżna w sposĂłb prawidÂłowy pojmowaĂŚ tego wzajemnego wyboru, jeÂśli siĂŞ nie ma przed oczyma peÂłnej prawdy o istocie rozumnej i wolnej, jakÂą jest kaÂżda osoba ludzka. SobĂłr WatykaĂąski II mĂłwi tutaj o podobieĂąstwie do Boga w sÂłowach bardzo znamiennych. Nie chodzi tylko o ten obraz i podobieĂąstwo, jakim jest kaÂżdy czÂłowiek z osobna. SobĂłr mĂłwi o „pewnym podobieĂąstwie miĂŞdzy jednoÂściÂą OsĂłb Boskich, a jednoÂściÂą synĂłw BoÂżych zespolonych w prawdzie i miÂłoÂści”13.

To znamienne sformuÂłowanie pozwala nam naprzĂłd potwierdziĂŚ to, co stanowi o wewnĂŞtrznej toÂżsamoÂści kaÂżdej ludzkiej osoby, kaÂżdego z osobna mĂŞÂżczyzny i kaÂżdej kobiety. ToÂżsamoœÌ ta — to zdolnoœÌ do Âżycia w prawdzie i miÂłoÂści; wiĂŞcej nawet — to potrzeba prawdy i miÂłoÂści jako wymiaru Âżycia osobowego. Tego rodzaju potrzeba prawdy i miÂłoÂści otwiera czÂłowieka rĂłwnoczeÂśnie na Boga oraz na wszystko, co istnieje — otwiera go w sposĂłb szczegĂłlny na drugiego czÂłowieka, otwiera go ku Âżyciu „w komunii”. Otwiera mĂŞÂżczyznĂŞ i kobietĂŞ w stronĂŞ ma³¿eĂąstwa i rodziny. W przytoczonych sÂłowach Soboru „komunia” ludzkich osĂłb, a zwÂłaszcza „komunia” ma³¿eĂąska zostaÂła niejako wyprowadzona z tajemnicy trynitarnego „My” i zostaÂła teÂż do tej tajemnicy trwale odniesiona. Rodzina bierze poczÂątek w miÂłoÂści mĂŞÂżczyzny i kobiety, bierze takÂże poczÂątek w BoÂżej tajemnicy. Odpowiada ona najbardziej intymnej istocie obojga: mĂŞÂżczyzny i kobiety. Odpowiada ich autentycznej osobowej godnoÂści.

MĂŞÂżczyzna i kobieta ³¹czÂą siĂŞ z sobÂą tak ÂściÂśle, Âże — wedle s³ów KsiĂŞgi Rodzaju — stajÂą siĂŞ „jednym ciaÂłem” (Rdz 2,24). ZarĂłwno mĂŞÂżczyznÂą, jak i kobietÂą jest czÂłowiek poprzez ciaÂło. RĂłwnoczeÂśnie zaÂś te dwa somatycznie zró¿nicowane podmioty uczestniczÂą na rĂłwni w zdolnoÂści Âżycia „w prawdzie i miÂłoÂści”. ZdolnoœÌ ta, natury duchowej, odzwierciedla osobowÂą konstytucjĂŞ czÂłowieka. Odzwierciedla jÂą wespó³ z ciaÂłem. Przez to mĂŞÂżczyzna i kobieta sÂą predysponowani do uksztaÂłtowania „komunii osĂłb”. Kiedy ³¹czÂą siĂŞ z sobÂą w ma³¿eĂąstwie jako „jedno ciaÂło”, to zjednoczenie obojga winno rĂłwnoczeÂśnie stanowiĂŚ jednoœÌ „w prawdzie i miÂłoÂści”. Wtedy posiada ono dojrzaÂłoœÌ wÂłaÂściwÂą ludzkim osobom — stworzonym na obraz i podobieĂąstwo Boga.

Rodzina, ktĂłra z tej jednoÂści dwojga bierze poczÂątek, zawdziĂŞcza swÂą wewnĂŞtrznÂą spoistoœÌ ich przymierzu, ktĂłre Chrystus podniĂłsÂł do rangi sakramentu. SwĂłj charakter wspĂłlnotowy — wiĂŞcej, swe wÂłaÂściwoÂści „komunijne” rodzina czerpie z owej podstawowej komunii ma³¿onkĂłw. JednoœÌ dwojga trwa w dzieciach. „Czy chcecie z miÂłoÂściÂą przyj¹Ì i po katolicku wychowaĂŚ potomstwo, ktĂłrym BĂłg was obdarzy?” — pyta ich celebrans w momencie Âślubu14. Potwierdzenie ze strony nowoÂżeĂącĂłw odpowiada wewnĂŞtrznej prawdzie miÂłoÂści, jak ich ³¹czy. JednoœÌ dwojga nie zamyka ma³¿onkĂłw, nie jest dla nich samych. Jest otwarta w kierunku nowego Âżycia i nowej osoby. Ma³¿onkowie jako rodzice sÂą zdolni obdarzyĂŚ Âżyciem istotĂŞ do nich samych podobnÂą, nie tylko „koœÌ z ich koÂści i ciaÂło z ich ciaÂła” (por. Rdz 2,23), ale obraz i podobieĂąstwo Boga — czyli osobĂŞ.

PytajÂąc: „czy chcecie [...] przyj¹Ì”, KoÂśció³ przypomina nowoÂżeĂącom, Âże oto stajÂą wobec stwĂłrczej mocy Boga. To, Âże majÂą staĂŚ siĂŞ rodzicami, oznacza Âżyciodajne wspó³dziaÂłanie ze StwĂłrcÂą. Wspó³pracowaĂŚ ze StwĂłrcÂą w powoÂłaniu do Âżycia nowych istot ludzkich, to znaczy przyczyniĂŚ siĂŞ do przekazania obrazu i podobieĂąstwa Boga, ktĂłrym staje siĂŞ kaÂżdy „narodzony z niewiasty”.
Genealogia osoby

9. Poprzez ma³¿eĂąskÂą komuniĂŞ osĂłb mĂŞÂżczyzna i kobieta dajÂą poczÂątek rodzinie. Z rodzinÂą zaÂś wi¹¿e siĂŞ genealogia kaÂżdego czÂłowieka: genealogia osoby. Ludzkie rodzicielstwo zakorzenione jest w biologii, rĂłwnoczeÂśnie zaÂś przewyÂższa jÂą. ApostoÂł, „zginajÂąc kolana przed Ojcem, od ktĂłrego pochodzi wszelki «rĂłd» — czyli wszelkie rodzicielstwo na niebie i na ziemi”, stawia nam przed oczy poniekÂąd caÂły Âświat istot ÂżyjÂących, istot duchowych na niebie i cielesnych na ziemi. Wszelkie rodzenie znajduje swĂłj pierwowzĂłr w BoÂżym Ojcostwie. JednakÂże — w przypadku czÂłowieka — ten „kosmiczny” wymiar podobieĂąstwa do Boga nie definiuje w peÂłni ludzkiego rodzicielstwa. Gdy z ma³¿eĂąskiej jednoÂści dwojga rodzi siĂŞ nowy czÂłowiek, to przynosi on z sobÂą na Âświat szczegĂłlny obraz i podobieĂąstwo Boga samego: w biologiĂŞ rodzenia wpisana jest genealogia osoby.

JeÂśli mĂłwimy, Âże ma³¿onkowie jako rodzice sÂą wspó³pracownikami Boga-StwĂłrcy w poczĂŞciu i zrodzeniu nowego czÂłowieka15, to sformuÂłowaniem tym nie wskazujemy tylko na prawa biologii, ale na to, Âże w ludzkim rodzicielstwie BĂłg sam jest obecny — obecny w inny jeszcze sposĂłb niÂż to ma miejsce w kaÂżdym innym rodzeniu w Âświecie widzialnym, „na ziemi”. PrzecieÂż od Niego tylko moÂże pochodziĂŚ „obraz i podobieĂąstwo”, ktĂłre jest wÂłaÂściwe istocie ludzkiej, tak jak przy stworzeniu. Rodzenie jest kontynuacjÂą stworzenia16.

Tak wiĂŞc wraz z poczĂŞciem nowego czÂłowieka, wraz z jego urodzeniem, rodzice stajÂą prawdziwie wobec „wielkiej tajemnicy” (por. Ef 5,32). Nowa ludzka istota jest — tak jak oni sami — powoÂłana do istnienia osobowego, jest powoÂłana do Âżycia „w prawdzie i miÂłoÂści”. PowoÂłanie zaÂś otwiera siĂŞ nie tylko na ca³¹ doczesnoœÌ. Otwiera siĂŞ ono na wiecznoœÌ w Boga. Jest to ten wymiar genealogii osoby, ktĂłry ostatecznie odsÂłoniÂł nam Chrystus, rzucajÂąc ÂświatÂło Ewangelii na ludzkie Âżycie i umieranie, a przez to rĂłwnieÂż — na znaczenie ludzkiej rodziny.

CzÂłowiek jest — jak stwierdza SobĂłr — „jedynym na ziemi stworzeniem, ktĂłrego BĂłg chciaÂł dla niego samego”17. Geneza czÂłowieka — to nie tylko prawa biologii, to rĂłwnoczeÂśnie stwĂłrcza wola Boga. NaleÂży ona do genealogii kaÂżdego z synĂłw i cĂłrek ludzkich rodzin. BĂłg „chciaÂł” czÂłowieka od poczÂątku — i BĂłg go „chce” w kaÂżdym ludzkim poczĂŞciu i narodzeniu. BĂłg „chce” czÂłowieka jako istoty do siebie podobnej, jako osoby. CzÂłowiek ten — kaÂżdy czÂłowiek — jest stworzony przez Boga „dla niego samego”. Odnosi siĂŞ to do kaÂżdego czÂłowieka, do wszystkich, rĂłwnieÂż do tych, ktĂłrzy przychodzÂą na Âświat z jakimÂś g³êbokim schorzeniem lub niedorozwojem. W osobowÂą konstytucjĂŞ kaÂżdego i wszystkich wpisana jest wola Boga, ktĂłry chce, aby czÂłowiek posiadaÂł celowoœÌ jemu tylko wÂłaÂściwÂą. BĂłg daje czÂłowieka rodzinie i spoÂłeczeĂąstwu. Rodzice, stajÂąc wobec nowej ludzkiej istoty, majÂą lub winni mieĂŚ peÂłnÂą ÂświadomoœÌ tego, Âże BĂłg „chce” tego czÂłowieka „dla niego samego”.

Ogromnie wiele zawiera siĂŞ w tym zwiĂŞzÂłym wyraÂżeniu. Nowy czÂłowiek od chwili poczĂŞcia, a potem urodzenia, przeznaczony jest do tego, aÂżeby w peÂłni wyraziÂło siĂŞ jego czÂłowieczeĂąstwo — aÂżeby siĂŞ ono „urzeczywistniÂło”18. Odnosi siĂŞ to do wszystkich, rĂłwnieÂż do chronicznie chorych i niedorozwiniĂŞtych. „ByĂŚ czÂłowiekiem” — to podstawowe powoÂłanie czÂłowieka: „byĂŚ czÂłowiekiem” na miarĂŞ daru, jaki otrzymaÂł. Na miarĂŞ tego „talentu”, ktĂłrym jest samo czÂłowieczeĂąstwo, a z kolei dopiero na miarĂŞ wszystkich talentĂłw, jakimi zostaÂł obdarzony. W tym znaczeniu BĂłg chce kaÂżdego czÂłowieka „dla niego samego”. JednakÂże w zamyÂśle Boga powoÂłanie ludzkiej osoby siĂŞga dalej, poza granice czasu. Wychodzi na spotkanie tego zamierzenia Ojca Przedwiecznego, ktĂłre zostaÂło objawione w SÂłowie Wcielonym: BĂłg chce czÂłowieka obdarzyĂŚ uczestnictwem w swym Boskim Âżyciu. Chrystus mĂłwi: „przyszedÂłem, aby Âżycie mieli, i mieli je w obfitoÂści” (por. J 10,10).

Czy to ostateczne przeznaczenie czÂłowieka nie sprzeciwia siĂŞ stwierdzeniu, iÂż BĂłg chce czÂłowieka „dla niego samego”? JeÂśli przeznaczeniem czÂłowieka jest ÂŻycie BoÂże, to czy bytuje on istotnie „dla siebie samego”? Jest to pytanie kluczowe, waÂżne zarĂłwno u progu Âżycia, jak i jego kresu — waÂżne przez caÂłe Âżycie. Czy BĂłg, przeznaczajÂąc czÂłowieka do ÂŻycia BoÂżego, nie odrywa go ostatecznie od tego, Âże bytuje on „dla siebie samego”19? Jaki jest stosunek miĂŞdzy Âżyciem osobowym, a uczestnictwem w ÂŻyciu Trynitarnym? ÂŚw. Augustyn pisze: „niespokojne jest serce nasze, dopĂłki nie spocznie w Tobie”20. To „niespokojne serce” oznacza, Âże miĂŞdzy jednÂą a drugÂą formÂą Âżycia nie ma przeciwieĂąstwa, owszem, zachodzi g³êboka spĂłjnoœÌ. Do samej genealogii osoby stworzonej na obraz i podobieĂąstwo Boga naleÂży to, Âże uczestniczÂąc w ÂŻyciu BoÂżym, bytuje ona „dla siebie samej” i urzeczywistnia siebie. A kresem tego urzeczywistnienia jest peÂłnia ÂŻycia w Bogu — ta, o ktĂłrej mĂłwi Chrystus (por. J 6,37-40). Ta, do ktĂłrej On sam nas odkupiÂł (por. Mk 10,45).

Ma³¿onkowie chcÂą dzieci dla siebie. WidzÂą w nich zwieĂączenie swej wzajemnej miÂłoÂści. ChcÂą ich teÂż dla rodziny, jako drogocennego daru21. W miÂłoœÌ ma³¿eĂąskÂą i rodzicielskÂą wpisuje siĂŞ ta prawda o czÂłowieku, ktĂłrÂą tak zwiĂŞÂźle, a tak dog³êbnie zarazem wyraziÂł SobĂłr, mĂłwiÂąc, Âże BĂłg „chce czÂłowieka dla niego samego”. Trzeba, aÂżeby w to chcenie Boga w³¹czaÂło siĂŞ ludzkie chcenie rodzicĂłw: aby oni chcieli nowego czÂłowieka, tak jak go chce StwĂłrca. Ludzkie chcenie zawsze poddane jest prawu czasu, prawu przemijania. BoÂże — jest odwieczne. „Zanim uksztaÂłtowaÂłem ciĂŞ w Âłonie matki, znaÂłem ciĂŞ — mĂłwi prorok Jeremiasz — nim przyszedÂłeÂś na Âświat, poÂświĂŞciÂłem ciĂŞ” (Jr 1,5). Genealogia osoby jest naprzĂłd zwiÂązana z wiecznoÂściÂą Boga, a potem dopiero z momentem ludzkiego rodzicielstwa. JuÂż w samym poczĂŞciu czÂłowiek jest powoÂłany do wiecznoÂści w Bogu.
Dobro wspólne ma³¿eùstwa i rodziny

10. PrzysiĂŞga ma³¿eĂąska okreÂśla, a zarazem ustanawia to, co jest dobrem wspĂłlnym ma³¿eĂąstwa i rodziny. „BiorĂŞ ciebie... za ÂżonĂŞ — za mĂŞÂża — i ÂślubujĂŞ ci miÂłoœÌ, wiernoœÌ i uczciwoœÌ ma³¿eĂąskÂą oraz Âże ciĂŞ nie opuszczĂŞ aÂż do Âśmierci”22. Ma³¿eĂąstwo jest szczegĂłlnÂą komuniÂą osĂłb. Rodzina — na gruncie tej komunii — ma stawaĂŚ siĂŞ wspĂłlnotÂą osĂłb. NowoÂżeĂący podejmujÂą to zadanie „wobec Boga i KoÂścioÂła”, o czym przypomina im celebrans, w chwili skÂładania przysiĂŞgi ma³¿eĂąskiej23. ÂŚwiadkami tej sakramentalnej przysiĂŞgi sÂą wszyscy obecni przy Âślubie. W nich obecny jest poniekÂąd caÂły KoÂśció³, caÂłe spoÂłeczeĂąstwo, w ktĂłrym okreÂślona rodzina zaczyna istnieĂŚ.

SÂłowa przysiĂŞgi ma³¿eĂąskiej orzekajÂą o tym, co stanowi wspĂłlne dobro — naprzĂłd ma³¿eĂąstwa, z kolei zaÂś rodziny. Dobrem wspĂłlnym ma³¿onkĂłw jest miÂłoœÌ, wiernoœÌ i uczciwoœÌ ma³¿eĂąska oraz trwaÂłoœÌ ich zwiÂązku „aÂż do Âśmierci”. To dobro obojga jest rĂłwnoczeÂśnie dobrem kaÂżdego z nich. Ma z kolei staĂŚ siĂŞ dobrem ich dzieci. NaleÂży do istoty dobra wspĂłlnego, Âże ³¹czÂąc poszczegĂłlnych ludzi, stanowi zarazem prawdziwe dobro kaÂżdego. JeÂśli KoÂśció³, podobnie teÂż i paĂąstwo, w sÂłowach uprzednio przytoczonych przyjmuje przysiĂŞgĂŞ ma³¿onkĂłw, to czyni tak na tej zasadzie, iÂż to wÂłaÂśnie jest „wpisane w ich serca” (por. Rz 2,15). To oni sami ÂślubujÂą sobie wzajemnie, przysiĂŞgajÂąc, czyli potwierdzajÂąc prawdziwoœÌ swoich ÂślubĂłw wobec Boga. Oni sami, jako ochrzczeni, sÂą szafarzami Sakramentu Ma³¿eĂąstwa w KoÂściele. ÂŚw. PaweÂł uczy, Âże to ich wzajemne Âślubowanie jest „tajemnicÂą wielkÂą” (por. Ef 5,32).

JeÂżeli sÂłowa przysiĂŞgi wyraÂżajÂą to, co jest dobrem wspĂłlnym ma³¿onkĂłw, to rĂłwnoczeÂśnie wskazujÂą one teÂż na to, co ma byĂŚ dobrem wspĂłlnym przyszÂłej rodziny. Aby to uwydatniĂŚ, KoÂśció³ pyta, czy sÂą gotowi przyj¹Ì i po chrzeÂścijaĂąsku wychowaĂŚ dzieci, ktĂłrymi BĂłg ich obdarzy. Pytanie to odnosi siĂŞ do dobra wspĂłlnego przyszÂłej rodziny. Ma ono na uwadze genealogiĂŞ osĂłb, ktĂłra wpisana jest w samÂą konstytucjĂŞ ma³¿eĂąstwa oraz rodziny. Dodatkowe pytanie o potomstwo i wychowanie pozostaje w ÂścisÂłej ³¹cznoÂści ze Âślubowaniem miÂłoÂści, wiernoÂści i uczciwoÂści ma³¿eĂąskiej oraz dozgonnoÂści ich zwiÂązku. PrzyjĂŞcie i wychowanie potomstwa — dwa spoÂśrĂłd podstawowych celĂłw rodziny — sÂą uwarunkowane wypeÂłnieniem tego Âślubu. Rodzicielstwo jest zadaniem natury duchowej — nie tylko fizycznej. Przebiega przez nie zawsze genealogia w Bogu i ktĂłra do Boga takÂże ma prowadziĂŚ.

Rok Rodziny — czyli rok szczegĂłlnej modlitwy rodzin — winien to wszystko uÂświadomiĂŚ kaÂżdej ludzkiej rodzinie w nowy sposĂłb. W sposĂłb pog³êbiony. JakieÂż jest bogactwo Pisma ÂŚwiĂŞtego, ktĂłre moÂże stanowiĂŚ podÂłoÂże takiej modlitwy! Trzeba, aby do s³ów Pisma do³¹czaÂła siĂŞ w kaÂżdym przypadku osobista pamiĂŞĂŚ ma³¿onkĂłw — rodzicĂłw, a z drugiej strony takÂże ich dzieci oraz dzieci tych dzieci. Ma³¿eĂąska komunia poprzez genealogiĂŞ osĂłb staje siĂŞ komuniÂą pokoleĂą. Sakramentalna jednoœÌ dwojga, potwierdzona przysiĂŞgÂą przed Bogiem, utrwala siĂŞ w tych pokoleniach. Trwa w nich. Trzeba, aby czĂŞsto stawaÂła siĂŞ jednoÂściÂą modlitwy. Aby zaÂś mogÂło siĂŞ to ujawniĂŚ szczegĂłlnie w Roku Rodziny, winno staĂŚ siĂŞ zwyczajem zakorzenionym w codziennym Âżyciu kaÂżdej rodziny. Modlitwa jest dziĂŞkczynieniem, jest uwielbieniem Boga, jest przepraszaniem — i wreszcie jest proÂśbÂą, jest bÂłaganiem. W kaÂżdej z tych postaci modlitwa rodziny ma z ca³¹ pewnoÂściÂą bardzo wiele do powiedzenia Bogu. Ma teÂż wiele do powiedzenia ludziom, przede wszystkim we wzajemnej komunii osĂłb zwiÂązanych konkretnÂą rodzinnÂą wiĂŞziÂą.

„Czym jest czÂłowiek, Âże o nim pamiĂŞtasz?” (Ps 8,5) — pyta Psalmista. Modlitwa jest tym miejscem, w ktĂłrym najproÂściej objawia siĂŞ stwĂłrcza i ojcowska pamiĂŞĂŚ Boga o czÂłowieku. Nie tylko i nie tyle pamiĂŞĂŚ czÂłowieka o Bogu, ale przede wszystkim — pamiĂŞĂŚ Boga. DziĂŞki temu teÂż modlitwa wspĂłlnoty rodzinnej moÂże siĂŞ stawaĂŚ miejscem wspĂłlnej pamiĂŞci i wzajemnej pamiĂŞci: rodzina wszakÂże jest wspĂłlnotÂą pokoleĂą. Trzeba, aÂżeby w modlitwie wszyscy byli obecni — i ci, ktĂłrzy ÂżyjÂą, i ci ktĂłrzy juÂż odeszli, i ci takÂże ktĂłrzy majÂą przyjœÌ na Âświat. Trzeba, aby kaÂżdy czÂłowiek byÂł w rodzinie „omadlany” na miarĂŞ dobra, jakie stanowi — na miarĂŞ dobra, jakim jest dla niego rodzina i on dla rodziny. Modlitwa najpeÂłniej potwierdza to dobro, potwierdza jako dobro wspĂłlne rodziny. Modlitwa teÂż wci¹¿ na nowo daje temu dobru poczÂątek. W modlitwie rodzina odnajduje siĂŞ jako pierwsze „my”, w ktĂłrym kaÂżdy jest „ja” i „ty”. Tym sÂą dla siebie wzajemnie: mĂŞÂżem lub ÂżonÂą, ojcem lub matkÂą, synem lub cĂłrkÂą, bratem lub siostrÂą, dziadkiem lub wnukiem.

Czy takie sÂą rodziny, do ktĂłrych w tym LiÂście siĂŞ zwracam? Z pewnoÂściÂą wiele jest takich. Czasy, w ktĂłrych Âżyjemy, ujawniajÂą jednak tendencjĂŞ do kurczenia siĂŞ rodziny do wiĂŞzi tylko dwupokoleniowej. Zdarza siĂŞ to czĂŞsto na skutek trudnoÂści mieszkaniowych, przede wszystkim w wielkich miastach. Nierzadko jednak przyczynÂą jest tu przekonanie, iÂż wiĂŞcej pokoleĂą pod jednym dachem przeszkadza intymnoÂści i stwarza trudnoÂści Âżyciowe. Ale wÂłaÂśnie ten punkt jest najsÂłabszy: jest maÂło ludzkiego Âżycia w naszych wspó³czesnych rodzinach. Dobra wspĂłlnego nie ma z kim wspĂłlnie tworzyĂŚ — i nie ma wÂśrĂłd kogo tego dobra rozdzielaĂŚ. A przecieÂż dobro jest sobÂą wĂłwczas, gdy siĂŞ je tworzy i dzieli z innymi: „do natury dobra naleÂży upowszechnianie siĂŞ” („bonum est diffusivum sui”)24. Im dobro jest bardziej wspĂłlne, tym jest teÂż bardziej wÂłasne: moje — twoje — nasze. Taka jest wewnĂŞtrzna logika bytowania w dobru, bytowania w prawdzie i miÂłoÂści, do ktĂłrej powoÂłany zostaÂł czÂłowiek. Zgodnie z tÂą logikÂą jego bytowanie staje siĂŞ prawdziwie „bezinteresownym darem”.

Dwie cywilizacje

13. Drogie rodziny, problem „odpowiedzialnego rodzicielstwa” wpisany jest w ca³¹ tematykĂŞ „cywilizacji miÂłoÂści”, o czym z kolei pragnĂŞ Wam mĂłwiĂŚ. Z wszystkiego bowiem, co powiedziano dotychczas, wynika w sposĂłb jasny i jednoznaczny, Âże rodzina wÂłaÂśnie leÂży u podstaw tego, co PaweÂł VI nazwaÂł „cywilizacjÂą miÂłoÂści”33. PojĂŞcie to przyjĂŞÂło siĂŞ w nauczaniu KoÂścioÂła, zadomowiÂło siĂŞ w nim i utrwaliÂło. Dzisiaj juÂż trudno wymyÂśleĂŚ jakÂąkolwiek wypowiedÂź KoÂścioÂła czy teÂż o KoÂściele, ktĂłra by pojĂŞcie cywilizacji miÂłoÂści pomijaÂła. Wi¹¿e siĂŞ ono ze starochrzeÂścijaĂąskÂą tradycjÂą „KoÂścioÂła domowego”, ma jednak rĂłwnoczeÂśnie precyzyjne odniesienie do wspó³czesnej epoki. Sam wyraz „cywilizacja” etymologicznie pochodzi od „civis” — „obywatel” i podkreÂśla wymiar polityczny bytowania kaÂżdego czÂłowieka. Natomiast g³êbszy sens wyraÂżenia „cywilizacja” jest nie tyle polityczny, ile po prostu „humanistyczny”. Cywilizacja naleÂży do dziejĂłw czÂłowieka, odpowiadajÂąc jego duchowoÂści oraz moralnoÂści: stworzony na obraz i podobieĂąstwo BoÂże czÂłowiek otrzymaÂł Âświat z rÂąk StwĂłrcy z zadaniem, by tworzyÂł go na swĂłj obraz i podobieĂąstwo. W speÂłnianiu tego zadania odnajduje swe ÂźrĂłdÂło cywilizacja, to znaczy ostatecznie „humanizacja Âświata”.

Jest wiĂŞc raczej cywilizacja poniekÂąd tym samym co „kultura”. MoÂżna by wiĂŞc powiedzieĂŚ: „kultura miÂłoÂści”. PrzyjĂŞÂła siĂŞ jednak „cywilizacja” i przy tym wypada pozostaĂŚ. Cywilizacja miÂłoÂści we wspó³czesnym tego sÂłowa znaczeniu czerpie natchnienie ze s³ów soborowej Konstytucji Gaudium et spes: „Chrystus [...] objawia w peÂłni czÂłowieka samemu czÂłowiekowi i okazuje mu najwyÂższe jego powoÂłanie”34. MoÂżna wiĂŞc powiedzieĂŚ, iÂż cywilizacja miÂłoÂści rozpoczyna siĂŞ wraz z objawieniem Boga, ktĂłry „jest MiÂłoÂściÂą”, jak mĂłwi Âśw. Jan (1 J 4,8-16), i jest ona opisana dokÂładnie przez Âśw. PawÂła w hymnie o miÂłoÂści w Pierwszym LiÂście do Koryntian (13,1-13). Tego rodzaju cywilizacja jest g³êboko zwiÂązana z miÂłoÂściÂą, jaka „rozlana jest w sercach naszych przez Ducha ÂŚwiĂŞtego, ktĂłry zostaÂł nam dany” (Rz 5,5), i wzrasta dziĂŞki systematycznej uprawie, o czym tak przejmujÂąco mĂłwi przypowieœÌ ewangeliczna o krzewie winnym i latoroÂślach: „Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mĂłj jest tym, ktĂłry [go] uprawia. KaÂżdÂą latoroÂśl, ktĂłra we Mnie nie przynosi owocu, odcina, a kaÂżdÂą, ktĂłra przynosi owoc, oczyszcza, aby przynosiÂła owoc obfitszy” (J 15,1-2).

W Âświetle tych i innych jeszcze fragmentĂłw Nowego Testamentu moÂżna zrozumieĂŚ, na czym polega „cywilizacja miÂłoÂści” oraz dlaczego rodzina jest z tÂą cywilizacjÂą organicznie zwiÂązana. JeÂśli rodzina pozostaje pierwszÂą „drogÂą KoÂścioÂła”, trzeba dodaĂŚ, Âże drogÂą KoÂścioÂła ÂżyjÂącego w Âświecie jest teÂż cywilizacja miÂłoÂści, i KoÂśció³ na tĂŞ drogĂŞ wzywa same rodziny oraz wszystkie inne spoÂłecznoÂści narodowe i miĂŞdzynarodowe ze wzglĂŞdu na rodzinĂŞ — i poprzez rodziny. Rodzina bowiem w wielorakim wymiarze zaleÂży od cywilizacji miÂłoÂści i odnajduje w niej wÂłaÂściwe racje swego bycia rodzinÂą. JednoczeÂśnie rodzina jest centrum i sercem cywilizacji miÂłoÂści.

Nie ma prawdziwej miÂłoÂści bez ÂświadomoÂści, Âże BĂłg przede wszystkim „jest MiÂłoÂściÂą” — oraz Âże czÂłowiek jest tym jedynym stworzeniem, ktĂłrego BĂłg powoÂłaÂł do istnienia „dla niego samego”. Ten zaÂś stworzony na obraz i podobieĂąstwo Boga czÂłowiek nie moÂże siĂŞ w peÂłni „urzeczywistniĂŚ” inaczej, jak tylko przez bezinteresowny dar z siebie samego. Bez takiego pojĂŞcia czÂłowieka, osoby oraz „komunii osĂłb” w rodzinie nie moÂże byĂŚ cywilizacji miÂłoÂści. Ale teÂż takie pojĂŞcie osoby i komunii osĂłb niemoÂżliwe jest bez cywilizacji miÂłoÂści. Rodzina z pewnoÂściÂą stanowi podstawowÂą „komĂłrkĂŞ” spoÂłeczeĂąstwa, trzeba jednak Chrystusa — „Winnego Szczepu”, z ktĂłrego „latoroÂśle” czerpiÂą soki, aÂżeby komĂłrka ta nie byÂła zagroÂżona od wewnÂątrz i od zewnÂątrz cywilizacyjnym wykorzenieniem. Oto bowiem — jeÂśli z jednej strony istnieje „cywilizacja miÂłoÂści”, to rĂłwnoczeÂśnie teÂż zachodzi moÂżliwoœÌ „antycywilizacji” destrukcyjnej, co niestety w naszej epoce staÂło siĂŞ faktem dokonanym o bardzo szerokim zasiĂŞgu.

Nikt nie moÂże zaprzeczyĂŚ, Âże epoka ta jest czasem wielkiego kryzysu, a jest to na pierwszym miejscu „kryzys prawdy”. Kryzys prawdy — to znaczy naprzĂłd kryzys pojĂŞĂŚ. Czy bowiem pojĂŞcia takie, jak: „miÂłoœÌ”, „wolnoœÌ”, „dar bezinteresowny”, a nawet samo pojĂŞcie „osoby” i w zwiÂązku z tym takÂże „prawa osoby” — czy pojĂŞcia takie istotnie znaczÂą to, co wyraÂżajÂą? Dlatego tak waÂżna siĂŞ staÂła dla KoÂścioÂła i Âświata — przede wszystkim na Zachodzie — Encyklika o „blasku prawdy” (Veritas splendor). JeÂżeli prawda o wolnoÂści, o komunii osĂłb w ma³¿eĂąstwie i rodzinie odzyska swĂłj blask, wĂłwczas cywilizacja miÂłoÂści moÂże siĂŞ urzeczywistniaĂŚ i moÂżna bĂŞdzie skutecznie mĂłwiĂŚ — wraz z Soborem — o „popieraniu godnoÂści ma³¿eĂąstwa i rodziny”35.

Dlaczego „blask prawdy” jest tak waÂżny? WaÂżny jest przez kontrast, gdyÂż rozwĂłj wspó³czesnej cywilizacji pozostaje zwiÂązany z postĂŞpem naukowo-technicznym w sposĂłb czĂŞsto jednostronny. Chodzi o charakter czysto pozytywistyczny tego rozwoju. Owocem pozytywizmu poznawczego jest agnostycyzm, gdy chodzi o teoriĂŞ, natomiast w dziedzinie dziaÂłania i moralnoÂści — utylitaryzm. W naszych czasach historia poniekÂąd siĂŞ powtarza. Utylitaryzm to cywilizacja skutku, uÂżycia — cywilizacja „rzeczy”, a nie „osĂłb”; cywilizacja, w ktĂłrej osoby stajÂą siĂŞ przedmiotem uÂżycia, podobnie jak uÂżywa siĂŞ rzeczy. Tak wiĂŞc — na gruncie cywilizacji uÂżycia kobieta bywa przedmiotem dla mĂŞÂżczyzny. Dzieci stajÂą siĂŞ przeszkodÂą dla rodzicĂłw. Rodzina staje siĂŞ instytucjÂą ograniczajÂącÂą wolnoœÌ swoich czÂłonkĂłw. Aby siĂŞ o tym wszystkim przekonaĂŚ, wystarczy przyglÂądn¹Ì siĂŞ choĂŚby pewnym programom wychowania seksualnego, ktĂłre wprowadzane bywajÂą w szkoÂłach, czĂŞsto mimo sprzeciwu, a nawet protestĂłw ze strony wielu rodzicĂłw. A dalej caÂły trend „proaborcyjny”, ktĂłry usiÂłuje siĂŞ ukryĂŚ poza pojĂŞciami „prawa wyboru” („pro choice”) ze strony obojga ma³¿onkĂłw, a w szczegĂłlnoÂści kobiety. To tylko kilka przykÂładĂłw, ktĂłre moÂżna by mnoÂżyĂŚ.

W tym wszystkim rodzina nie moÂże siĂŞ nie czuĂŚ zagroÂżona. Wszystko to uderza w same jej podstawy. Wszystko to jest przeciwne cywilizacji miÂłoÂści. Jest przeciwne caÂłej prawdzie o czÂłowieku, nie pozwala mu odnaleŸÌ siebie i czuĂŚ siĂŞ bezpiecznym jako m¹¿ czy Âżona, jako ojciec czy matka, jako syn czy cĂłrka. Propagowany przez „cywilizacjĂŞ technicznÂą” tak zwany „bezpieczny seks” jest wÂłaÂśnie najgruntowniej niebezpieczny. W niebezpieczeĂąstwie bowiem znajduje siĂŞ tutaj kaÂżdy czÂłowiek, a z kolei w niebezpieczeĂąstwie znajduje siĂŞ rodzina. Co jej grozi? Grozi jej utrata prawdy o sobie samej. A jeÂżeli prawdy — to i wolnoÂści, i konsekwentnie utrata miÂłoÂści. „Poznacie prawdĂŞ — mĂłwi Chrystus — a prawda was wyzwoli” (J 8,32): prawda, jedynie ona przygotuje Was do tej miÂłoÂści, o ktĂłrej moÂżna powiedzieĂŚ, Âże jest „piĂŞkna”.

Rodzina wspó³czesna — tak jak zawsze — poszukuje „piĂŞknej miÂłoÂści”. MiÂłoœÌ, ktĂłra nie jest „piĂŞkna”, ktĂłra jest tylko zaspokojeniem po¿¹dliwoÂści (por. 1 J 2,16), ktĂłra jest tylko wzajemnym „uÂżywaniem” siebie przez mĂŞÂżczyznĂŞ i kobietĂŞ, czyni czÂłowieka niewolnikiem wÂłasnych sÂłaboÂści. CzyÂż nie sÂłu¿¹ temu wÂłaÂśnie pewne „programy cywilizacyjne” wspó³czesnoÂści? „GrajÂą” one na sÂłaboÂściach czÂłowieka i czyniÂą go coraz sÂłabszym i bezbronnym.

Cywilizacja miÂłoÂści oznacza radoœÌ — radoœÌ miĂŞdzy innymi z tego, Âże siĂŞ „czÂłowiek rodzi na Âświat” (por. J 16,21). A wiĂŞc radoœÌ takÂże i z tego, Âże ma³¿onkowie stajÂą siĂŞ rodzicami. Cywilizacja miÂłoÂści — to znaczy „weseliĂŚ siĂŞ z prawdy” (por. 1 Kor 13,6). Cywilizacja, ktĂłra wydaje owoce w postaci mentalnoÂści konsumpcyjnej, antynatalistycznej, nie jest i nie moÂże byĂŚ nigdy cywilizacjÂą miÂłoÂści. O ile rodzina jest tak waÂżna dla cywilizacji miÂłoÂści — jak to poprzednio zostaÂło juÂż powiedziane — to z uwagi na specjalnÂą bliskoœÌ i intensywnoœÌ wiĂŞzi, jakie w niej zachodzÂą pomiĂŞdzy osobami i pokoleniami. RĂłwnoczeÂśnie jest ona jednak Âłatwa do zranienia i moÂże szczegĂłlnie Âłatwo doznawaĂŚ zagroÂżeĂą, ktĂłre osÂłabiajÂą czy wrĂŞcz niszczÂą jej spĂłjnoœÌ i trwaÂłoœÌ. Rodzina w wyniku tych zagroÂżeĂą, nie tylko przestaje ÂświadczyĂŚ na rzecz cywilizacji miÂłoÂści, ale moÂże siĂŞ stawaĂŚ jej zaprzeczeniem, przeciwÂświadectwem. MoÂże teÂż z kolei taka rozbita rodzina wzmacniaĂŚ swoistÂą „antycywilizacjĂŞ”, niszczÂąc miÂłoœÌ w ró¿nych krĂŞgach ÂświadomoÂści, powodujÂąc nieuniknione reperkusje w caÂłym Âżyciu spoÂłecznym.
Mi³oœÌ jest wymagaj¹ca

14. Ta miÂłoœÌ, ktĂłrej PaweÂł ApostoÂł poÂświĂŞciÂł sÂłowa swego hymnu z Pierwszego Listu do Koryntian — ta, ktĂłra jest „cierpliwa” i „Âłaskawa”, ta, ktĂłra „wszystko przetrzyma” (13,4-7), jest z pewnoÂściÂą wymagajÂąca. PiĂŞkno jej wÂłaÂśnie na tym polega, Âże jest wymagajÂąca i w ten sposĂłb ksztaÂłtuje prawdziwe dobro czÂłowieka oraz promieniuje prawdziwym dobrem. Dobro bowiem z natury swej d¹¿y do „upowszechniania siĂŞ”, jak mĂłwi Âśw. Tomasz36. MiÂłoœÌ jest prawdziwa wĂłwczas, gdy tworzy dobro osĂłb i wspĂłlnot, gdy tym dobrem obdarowywuje drugich. Tylko zaÂś czÂłowiek, ktĂłry umie wymagaĂŚ od siebie samego w imiĂŞ miÂłoÂści, moÂże takÂże wymagaĂŚ miÂłoÂści od drugich. Bo miÂłoœÌ jest wymagajÂąca przede wszystkim dla tych, ktĂłrzy sÂą otwarci na naukĂŞ Ewangelii. Tak wÂłaÂśnie gÂłosi Chrystus w swym najwiĂŞkszym przykazaniu. Trzeba, aÂżeby ludzie wspó³czeÂśni takÂą wymagajÂącÂą miÂłoœÌ odkrywali u podstaw rodziny. Ona bowiem musi byĂŚ zdolna do tego, aby „wszystko przetrzymaĂŚ”. IdÂąc dalej za ApostoÂłem, trzeba powiedzieĂŚ, Âże miÂłoœÌ nie bĂŞdzie zdolna „przetrzymaĂŚ wszystkiego”, jeÂśli ulega „zazdroÂściom”, jeÂśli szuka Âłatwego „poklasku”, jeÂśli nie umie „opieraĂŚ siĂŞ pysze”, jeÂśli „dopuszcza siĂŞ bezwstydu” (por. 1 Kor 13,4-5). Prawdziwa miÂłoœÌ — uczy Âśw. PaweÂł — jest inna: „wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokÂłada nadziejĂŞ” (1 Kor 13,7). Taka wÂłaÂśnie miÂłoœÌ „wszystko przetrzyma”. Jest obecna w niej potĂŞÂżna moc Boga samego, ktĂłry „jest MiÂłoÂściÂą” (1 J 4,8.16). Jest obecna w niej potĂŞÂżna moc Chrystusa-Odkupiciela czÂłowieka i Zbawiciela Âświata.

Otó¿ rozmyœlaj¹c nad rozdzia³em 13 Pierwszego Listu œw. Paw³a do Koryntian, wchodzimy równoczeœnie drog¹ najprostsz¹ w to, co trzeba nazwaÌ cywilizacj¹ mi³oœci. Nie ma innego tekstu biblijnego, który wyra¿a³by tê prawdê w sposób prostszy i pe³niejszy zarazem: Hymn o mi³oœci!

ZagroÂżenia miÂłoÂści sÂą rĂłwnoczeÂśnie takÂże zagroÂżeniami cywilizacji miÂłoÂści. PrzyczyniajÂą siĂŞ bowiem do tego wszystkiego, co miÂłoÂści siĂŞ sprzeciwia. To zaÂś ma w jĂŞzyku ludzkim przede wszystkim jednÂą nazwĂŞ: egoizm, nie tylko jednostki, ale rĂłwnieÂż egoizm we dwoje, rĂłwnieÂż — w szerszym zakresie — egoizm spoÂłeczny, na przykÂład klasowy czy narodowy (nacjonalizm). Cywilizacji miÂłoÂści jest przeciwny i to u samego korzenia egoizm w kaÂżdej postaci. Czy to znaczy, Âże to okreÂślenie zbyt ubogie i negatywne. ChociaÂż trudno zaprzeczyĂŚ, iÂż miÂłoœÌ i cywilizacja miÂłoÂści realizuje siĂŞ na drodze przezwyciĂŞÂżania ró¿nych form egoizmu. Ma to swÂą pozytywnÂą nazwĂŞ: „altruizm” jako antyteza egoizmu. MiÂłoœÌ jednak — ta, o ktĂłrej pisze Âśw. PaweÂł — jest czymÂś jeszcze bogatszym i peÂłniejszym. Hymn o miÂłoÂści z Pierwszego Listu do Koryntian pozostaje wielkÂą kartÂą cywilizacji miÂłoÂści. Chodzi w nim nie tylko o poszczegĂłlne przejawy (zarĂłwno egoizmu, jak teÂż altruizmu), ale przede wszystkim o zaakceptowanie definicji czÂłowieka jako osoby, ktĂłra „urzeczywistnia siĂŞ” przez bezinteresowny dar z siebie samej. Dar jest — oczywiÂście — darem dla drugiego, „dla innych”: jest to najwaÂżniejszy wymiar cywilizacji miÂłoÂści.

Wchodzimy tu w sam rdzeĂą ewangelicznej prawdy o wolnoÂści. Osoba pojawia siĂŞ przez wolnoœÌ w prawdzie. Nie moÂżna rozumieĂŚ wolnoÂści jako swobody czynienia czegokolwiek. WolnoœÌ oznacza nie tylko dar z siebie, ale oznacza teÂż wewnĂŞtrznÂą dyscyplinĂŞ daru. W pojĂŞcie daru wpisana jest nie tylko dowolna inicjatywa podmiotu, ale teÂż wymiar powinnoÂści. To wszystko zostaje z kolei urzeczywistnione w „komunii osĂłb”. W ten sposĂłb znajdujemy siĂŞ w samym sercu kaÂżdej rodziny.

Zarazem jesteÂśmy tutaj na tropie antytezy pomiĂŞdzy indywidualizmem a personalizmem. MiÂłoœÌ i cywilizacja miÂłoÂści zwiÂązane sÂą z personalizmem. Dlaczego wÂłaÂśnie z personalizmem? Dlaczego indywidualizm zagraÂża cywilizacji miÂłoÂści? Klucz odpowiedzi stanowi soborowe wyraÂżenie „bezinteresowny dar”. Indywidualizm oznacza takÂże uÂżycie wolnoÂści, w ktĂłrym podmiot czyni to, co sam chce. Nie przyjmuje, aby ktoÂś „chciaÂł”, wymagaÂł od niego w imiĂŞ obiektywnej prawdy. Nie chce drugiemu „dawaĂŚ”, stawaĂŚ siĂŞ darem „bezinteresownym” w prawdzie. Indywidualizm pozostaje egocentryczny i egoistyczny. Antyteza pomiĂŞdzy nim a personalizmem rodzi siĂŞ nie tyle na gruncie teorii, ile na gruncie „etosu”. „Etos” personalizmu jest altruistyczny. W jego zasiĂŞgu osoba nie tylko zdolna jest stawaĂŚ siĂŞ darem dla drugich, ale co wiĂŞcej — znajduje w tym radoœÌ. Jest to ta radoœÌ, o jakiej mĂłwi Chrystus (por. J 15,11; 16,20.22).

JeÂżeli spoÂłeczeĂąstwa ludzkie — a wÂśrĂłd nich rodzina — ÂżyjÂą w orbicie zmagaĂą pomiĂŞdzy cywilizacjÂą miÂłoÂści a jej antytezami, to trzeba dla tych zmagaĂą szukaĂŚ ostatecznej podstawy w sÂłusznym sposobie rozumienia czÂłowieka oraz tego, co stanowi o speÂłnieniu, „urzeczywistnieniu” jego czÂłowieczeĂąstwa. Tak wiĂŞc z pewnoÂściÂą przeciwna jest cywilizacji miÂłoÂści tak zwana „wolna miÂłoœÌ” — tym niebezpieczniejsza, Âże zwykle sugeruje siĂŞ przy tym oparcie na tak zwanym „prawdziwym” uczuciu. SugestiÂą takÂą w gruncie rzeczy niszczy siĂŞ miÂłoœÌ. IleÂż rodzin ulegÂło rozbiciu z tego wÂłaÂśnie powodu! Sugestia, aby iœÌ zawsze za „prawdziwym” uczuciem, chociaÂż pozornie sÂłuÂży miÂłoÂści „wolnej”, naprawdĂŞ czyni czÂłowieka niewolnikiem tego, co Âśw. Tomasz nazywa „passiones animae”37 — niewolnikiem ludzkich namiĂŞtnoÂści i instynktĂłw. „Wolna miÂłoœÌ” wykorzystuje ludzkie sÂłaboÂści, dostarcza im pewnej „oprawy” szlachetnoÂści przy pomocy ÂśrodkĂłw uwodzenia, a takÂże doraÂźnej aprobaty opinii publicznej. UsiÂłuje ona w ten sposĂłb „uspokoiĂŚ” wyrzuty prawego sumienia. UsiÂłuje stworzyĂŚ „moralne alibi”. Nie bierze jednak pod uwagĂŞ wszystkich konsekwencji, jakie z tego wynikajÂą, zwÂłaszcza gdy cenĂŞ — oprĂłcz wspó³ma³¿onka — pÂłacÂą dzieci, ktĂłre — pozbawione wÂłasnego ojca czy matki — zostajÂą skazane na faktyczne sieroctwo, chociaÂż prawdziwi rodzice nadal ÂżyjÂą.

MotywacjÂą etycznego utylitaryzmu jest — jak wiadomo — intensywne poszukiwanie szczĂŞÂścia w stopniu maksymalnym. JednakÂże to „utylitarystyczne szczĂŞÂście” bywa pojmowane tylko jako przyjemnoœÌ, jako doraÂźne zaspokojenie, ktĂłre „uszczĂŞÂśliwia” poszczegĂłlne jednostki bez wzglĂŞdu na obiektywne wymagania prawdziwego dobra.

CaÂły ten program utylitaryzmu, zwiÂązany z indywidualistycznie zaprogramowanÂą wolnoÂściÂą — wolnoÂściÂą bez odpowiedzialnoÂści — jest antytezÂą miÂłoÂści, rĂłwnieÂż jako wyrazu ludzkiej cywilizacji, jej caÂłoÂściowego i spĂłjnego ksztaÂłtu. O ile takie pojĂŞcie wolnoÂści natrafia w spoÂłeczeĂąstwie na podatny grunt, moÂżna siĂŞ obawiaĂŚ, iÂż sprzymierzajÂąc siĂŞ Âłatwo z kaÂżdÂą ludzkÂą sÂłaboÂściÂą, stanowi ono systematyczne i permanentne zagroÂżenie dla rodziny. Wiele negatywnych nastĂŞpstw moÂżna tu przytoczyĂŚ i wrĂŞcz uj¹Ì w sposĂłb statystyczny. Wiele pozostaje w ukryciu ludzkich serc jako bolesne, dÂługo krwawiÂące rany.

Mi³oœÌ ma³¿eùska i rodzicielska posiada wszak¿e równie¿ zdolnoœÌ leczenia tych ran, o ile poszczególne zagro¿enia nie odbieraj¹ jej w³asnej zdolnoœci regeneracyjnej, tak dobroczynnej dla ludzkich wspólnot. ZdolnoœÌ ta zwi¹zana jest z Bo¿¹ ³ask¹: z ³ask¹ przebaczenia i pojednania, która daje duchow¹ moc rozpoczynania wci¹¿ na nowo. Dlatego te¿ rodzina musi spotkaÌ Chrystusa w Koœciele poprzez ów przedziwny sakrament, jakim jest Sakrament Pokuty i Pojednania.

W tym te¿ kontekœcie trzeba w sposób szczególny uœwiadomiÌ sobie, jak wa¿na jest modlitwa z rodzinami i za rodziny. W szczególnoœci chodzi o te rodziny, którym mo¿e groziÌ rozbicie. Trzeba siê modliÌ, a¿eby ma³¿onkowie pokochali drogê swego powo³ania, tak¿e wówczas, gdy staje siê ona trudna, gdy staje siê w¹ska i stroma, pozornie nie do pokonania. Trzeba modliÌ siê, a¿eby tak¿e wówczas byli wierni swemu przymierzu z Bogiem.

„Rodzina jest drogÂą KoÂścioÂła”. W niniejszym LiÂście pragniemy wspĂłlnie wyznawaĂŚ i gÂłosiĂŚ tĂŞ drogĂŞ, ktĂłra poprzez Âżycie ma³¿eĂąskie i rodzinne wiedzie do krĂłlestwa niebieskiego (por. Mt 7,14). Jak bardzo jest waÂżne, aÂżeby „komunia osĂłb” w rodzinie stawaÂła siĂŞ przygotowaniem do „ÂŚwiĂŞtych Obcowania” w niebie. Dlatego teÂż KoÂśció³ wyznaje i gÂłosi tĂŞ miÂłoœÌ, ktĂłra „wszystko przetrzyma” (1 Kor 13,7), upatrujÂąc w tym — jak Âśw. PaweÂł — „najwiĂŞkszÂą” cnotĂŞ (por. 1 Kor 13,13). ApostoÂł nie ogranicza jej do nikogo. MiÂłoœÌ jest powoÂłaniem wszystkich, oczywiÂście takÂże ma³¿eĂąstw i rodzin. Wszyscy jednakowo powoÂłani sÂą w KoÂściele do ÂświĂŞtoÂści (por. Mt 5,48)38.

Rodzina a spoÂłeczeĂąstwo

17. Rodzina jest wspĂłlnotÂą osĂłb, najmniejszÂą komĂłrkÂą spoÂłecznÂą, a jako taka jest instytucjÂą podstawowÂą dla Âżycia kaÂżdego spoÂłeczeĂąstwa.

Czego rodzina-instytucja oczekuje od spoÂłeczeĂąstwa? Oczekuje przede wszystkim uznania swej toÂżsamoÂści i zaakceptowania jako spoÂłeczna podmiotowoœÌ. PodmiotowoœÌ jest zwiÂązana z toÂżsamoÂściÂą kaÂżdego ma³¿eĂąstwa i rodziny. Ma³¿eĂąstwo, le¿¹ce u podstaw instytucji rodzinnej, ustanowione jest dziĂŞki przymierzu, przez ktĂłre „mĂŞÂżczyzna i kobieta tworzÂą ze sobÂą wspĂłlnotĂŞ caÂłego Âżycia, skierowanÂą ze swej natury do dobra ma³¿onkĂłw oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa”40. Tylko taki zwiÂązek moÂże byĂŚ uznany i potwierdzony spoÂłecznie jako „ma³¿eĂąstwo”. Nie mogÂą byĂŚ uznane spoÂłecznie jako ma³¿eĂąstwo inne zwiÂązki miĂŞdzyludzkie, ktĂłre tym warunkom nie odpowiadajÂą, choĂŚ dzisiaj istniejÂą takie tendencje, bardzo groÂźne dla przyszÂłoÂści ludzkiej rodziny i spoÂłeczeĂąstw.

¯adne spo³eczeùstwo ludzkie nie mo¿e ryzykowaÌ permisywizmu w sprawach tak podstawowych jak istota ma³¿eùstwa i rodziny! Tego typu permisywizm moralny w swych konsekwencjach musi szkodziÌ samemu spo³eczeùstwu, jego autentycznej spoistoœci spo³ecznej i humanistycznej. Jest wiêc rzecz¹ zrozumia³¹, ¿e Koœció³ stoi na stra¿y autentycznoœci ludzkich rodzin i wzywa odnoœne instytucje, zw³aszcza parlamenty i paùstwa, a tak¿e organizacje miêdzynarodowe, a¿eby nie ulega³y pokusie pozornej nowoczesnoœci.

Jako wspĂłlnika miÂłoÂści i Âżycia, rodzina jest spoÂłecznoÂściÂą najmocniej «ugruntowanÂą» i w sposĂłb sobie wÂłaÂściwy spoÂłecznoÂściÂą suwerennÂą, choĂŚ rĂłwnoczeÂśnie jest to spoÂłecznoœÌ wielorako uzaleÂżniona. ZarĂłwno zasada suwerennoÂści instytucji rodziny, jak teÂż fakt wielorakich uzaleÂżnieĂą pozwala mĂłwiĂŚ o prawach rodziny. Stolica Apostolska opublikowaÂła w roku 1983 KartĂŞ Praw Rodziny, ktĂłra w dalszym ciÂągu zachowuje swÂą aktualnoœÌ.

Prawa rodziny wykazuj¹ szczególn¹ bliskoœÌ w stosunku do praw cz³owieka. Skoro bowiem rodzina jest komuni¹ osób, jej autorealizacja zale¿y w znacznej mierze od tego, czy s¹ przestrzegane prawa ka¿dej osoby ludzkiej, która j¹ stanowi. Wœród tych praw niektóre dotycz¹ wprost rodziny, jak na przyk³ad prawo ma³¿onków do rodzicielstwa oraz do wychowania swoich dzieci, inne zaœ dotycz¹ rodziny w sposób poœredni. Szczególne znaczenie ma tu prawo w³asnoœci, zw³aszcza tak zwanej w³asnoœci rodzinnej oraz prawo do pracy.

RĂłwnoczeÂśnie prawa rodziny nie sÂą tylko matematycznÂą sumÂą praw osoby. Rodzina bowiem jest czymÂś wiĂŞcej niÂż kaÂżdy z osobna czÂłowiek. Jest wspĂłlnotÂą rodzicĂłw i dzieci, bywa nieraz wspĂłlnotÂą wielu pokoleĂą. Dlatego teÂż jej podmiotowoœÌ domaga siĂŞ wÂłasnych specyficznych praw. PodmiotowoœÌ ksztaÂłtuje przede wszystkim na bazie zasad moralnoÂści. Karta Praw Rodziny, wychodzÂąc od tych zasad, ugruntowuje bytowanie rodziny w porzÂądku spoÂłeczno-prawnym „wielkiego” spoÂłeczeĂąstwa, a wiĂŞc przede wszystkim narodu, z kolei paĂąstwa, a takÂże wspĂłlnot miĂŞdzynarodowych. KaÂżde z tych „wielkich” spoÂłeczeĂąstw jest uwarunkowane bytem rodziny, przynajmniej poÂśrednio. OkreÂślenie zadaĂą i obowiÂązkĂłw „wielkiego” spoÂłeczeĂąstwa w stosunku do rodziny jest sprawÂą niezwykle donios³¹.

Na pierwszym miejscu naleÂży tu wymieniĂŚ wiĂŞÂź niemal organicznÂą, jaka zachodzi pomiĂŞdzy rodzinÂą a narodem. OczywiÂście nie w kaÂżdym przypadku moÂżna tu mĂłwiĂŚ o narodach we wÂłaÂściwym znaczeniu. BywajÂą ró¿ne grupy etniczne, plemienne, ktĂłre nie sÂą jeszcze narodem, a ktĂłre speÂłniajÂą w pewnej mierze funkcjĂŞ „wielkiego” spoÂłeczeĂąstwa. ZarĂłwno wtedy, jak i w przypadku prawdziwych historycznych narodĂłw, wiĂŞÂź rodziny z nimi opiera siĂŞ przede wszystkim na uczestniczeniu w kulturze. Rodzice w pewnym znaczeniu rodzÂą swe dzieci takÂże dla narodu, aÂżeby byÂły jego czÂłonkami, aby byÂły wspó³uczestnikami dziedzictwa historycznego i kulturowego, jakim ten narĂłd dysponuje. ToÂżsamoœÌ rodziny juÂż w punkcie wyjÂścia oznacza jakiÂś udziaÂł w toÂżsamoÂści narodu, do jakiego ta rodzina naleÂży.

Rodzina, uczestnicz¹c w dziedzictwie narodowej kultury, przyczynia siê do specyficznej suwerennoœci, jak¹ naród zawdziêcza swojej kulturze i swemu jêzykowi. Mia³em sposobnoœÌ mówienia o tym na Zgromadzeniu UNESCO w Pary¿u w 1980 roku i nieraz do tego powracam, albowiem stwierdzenie to wydaje mi siê niezwykle donios³e. Poprzez sw¹ kulturê, swój jêzyk, nie tylko naród, ale i ka¿da rodzina odnajduje sw¹ duchow¹ suwerennoœÌ. Trudno bez tego wyt³umaczyÌ wiele faktów w dziejach narodów, zw³aszcza europejskich, faktów dawnych i dzisiejszych, faktów podnios³ych, ale i bolesnych, zwyciêstw i klêsk. WidaÌ jak bardzo organicznie rodzina jest zespolona z narodem, a naród z rodzin¹.

Gdy chodzi o paĂąstwo, ten zwiÂązek jest czĂŞÂściowo analogiczny, a czĂŞÂściowo odmienny. PaĂąstwo bowiem ró¿ni siĂŞ od narodu swÂą wewnĂŞtrznÂą strukturÂą, samo w sobie jest o wiele mniej „rodzinne”, jest czymÂś bardziej ustrojowym i zorganizowanym, „biurokratycznym”. Niemniej ta struktura paĂąstwowa, ten ustrĂłj ma zawsze swojÂą „duszĂŞ” w takiej mierze, w jakiej odpowiada naturze „wspĂłlnoty politycznej” prawnie ukierunkowanej ku dobru wspĂłlnemu41. Rodzina, rzec moÂżna, naleÂży do duszy kaÂżdego paĂąstwa o tyle, o ile stanowi w stosunku do niego podmiot tak zwanej zasady pomocniczoÂści. Rodzina jest bowiem takim spoÂłeczeĂąstwem, ktĂłre nie dysponuje wszystkimi Âśrodkami nieodzownymi do realizacji wÂłasnych celĂłw, zwÂłaszcza w dziedzinie wyksztaÂłcenia i wychowania. I dlatego trzeba, aby interweniowaÂło paĂąstwo, zgodnie ze wspomnianÂą zasadÂą: wszĂŞdzie tam, gdzie rodzina jest samowystarczalna, naleÂży jÂą pozostawiĂŚ samej sobie; co wiĂŞcej, interwencjonalizm paĂąstwowy byÂłby w tym zakresie szkodliwy, byÂłby wyrazem nie poszanowania, a deptania praw rodziny. Pomoc paĂąstwa zaczyna siĂŞ dopiero tam, gdzie rodzina naprawdĂŞ sobie nie wystarcza.

OprĂłcz dziedziny wychowania i oÂświaty na ró¿nych poziomach, pomoc paĂąstwa — nie wykluczajÂąc inicjatyw prywatnych — wyraÂża siĂŞ poprzez instytucje majÂące na celu ochronĂŞ Âżycia i zdrowia obywateli, a zwÂłaszcza w podejmowaniu odpowiednich ÂśrodkĂłw dotyczÂących Âświata pracy. Bezrobocie stanowi w naszych czasach jedno z najpowaÂżniejszych zagroÂżeĂą dla Âżycia rodzinnego i staje siĂŞ troskÂą spoÂłeczeĂąstw. Jest ono wyzwaniem dla polityki poszczegĂłlnych paĂąstw i przedmiotem dog³êbnej refleksji dla nauki spoÂłecznej KoÂścioÂła. Znalezienie wÂłaÂściwych rozwiÂązaĂą jest w tej dziedzinie nieodzowne — rozwiÂązaĂą, ktĂłre wznoszÂąc siĂŞ nawet ponad granice wÂłasnego paĂąstwa, potrafiÂą wyjœÌ naprzeciw tak wielu rodzinom, dla ktĂłrych brak pracy oznacza dramatyczny stan skrajnej nĂŞdzy42.

Mówi¹c o pracy w odniesieniu do rodziny, trzeba podkreœliÌ wa¿noœÌ i ciê¿ar pracy kobiet wewn¹trz rodziny43. Praca ta powinna byÌ gruntownie dowartoœciowana. Trud ka¿dej kobiety zwi¹zany z wydaniem na œwiat dziecka, z jego pielêgnowaniem, karmieniem, wychowaniem, zw³aszcza w pierwszych latach, jest tak wielki, ¿e nie mo¿e mu dorównaÌ ¿adna praca zawodowa. Trzeba, a¿eby fakt ten odzyska³ nale¿ne zrozumienie w obrêbie obowi¹zuj¹cego prawa pracy. Trzeba, a¿eby macierzyùstwo kobiet zosta³o zrozumiane jako wystarczaj¹cy tytu³ do odpowiedniego wynagrodzenia, niezbêdnego do utrzymania rodziny w tej bardzo wa¿nej fazie jej egzystencji.

WidaĂŚ, jak bardzo rodzina musi byĂŚ wspomagana, aby mogÂła byĂŚ faktycznie uznana za spoÂłecznoœÌ podstawowÂą i w pewnym sensie „suwerennÂą”. „SuwerennoœÌ” jej jest jednak nieodzowna dla dobra spoÂłeczeĂąstwa. NarĂłd prawdziwie suwerenny i duchowo mocny jest zawsze zÂłoÂżony z mocnych rodzin: rodzin Âświadomych swojego powoÂłania i posÂłannictwa w dziejach. W centrum tych wszystkich spraw i zadaĂą stoi zawsze rodzina. Jakiekolwiek odsuniĂŞcie jej na dalszy plan, wycofanie z przysÂługujÂącej jej w spoÂłeczeĂąstwie pozycji, musi oznaczaĂŚ niszczenie autentycznej substancji spoÂłecznej.

Matka piĂŞknej miÂłoÂści

20. Historia „piĂŞknej miÂłoÂści” zaczyna siĂŞ w chwili zwiastowania, kiedy wysÂłaniec BoÂży kieruje do Maryi wspaniaÂłe sÂłowa zawierajÂące powoÂłanie Jej do tego, by zostaÂła MatkÂą Syna BoÂżego. Poprzez „tak” Maryi „BĂłg z Boga i ÂŚwiatÂłoœÌ ze ÂŚwiatÂłoÂści” staje siĂŞ synem ludzkim. Maryja jest Jego matkÂą, nie przestajÂąc byĂŚ tÂą DziewicÂą, ktĂłra „nie zna mĂŞÂża” (por. ÂŁk 1,34). Jako Matka-Dziewica staje siĂŞ Maryja MatkÂą piĂŞknej miÂłoÂści. Prawda ta odsÂłania siĂŞ juÂż w sÂłowach ArchanioÂła Gabriela, ale jej peÂłne znaczenie potwierdza siĂŞ stopniowo, w miarĂŞ jak Maryja postĂŞpuje w pielgrzymce wiary ze swoim Synem48.

„Matka piĂŞknej miÂłoÂści” zostaÂła przyjĂŞta przez swego ziemskiego oblubieĂąca. JĂłzef z rodu Dawida byÂł juÂż oblubieĂącem Maryi w znaczeniu izraelskiej tradycji. Maryja byÂła przyrzeczonÂą mu ma³¿onkÂą. JĂłzef miaÂłby prawo myÂśleĂŚ o Niej w kategoriach Âżony i matki swoich dzieci. BĂłg wkracza jednak w ten oblubieĂączy ukÂład swojÂą wÂłasnÂą inicjatywÂą: „JĂłzefie, synu Dawida, nie bĂłj siĂŞ wzi¹Ì do siebie Maryi, twej Ma³¿onki; albowiem z Ducha ÂŚwiĂŞtego jest to, co siĂŞ w Niej poczĂŞÂło” (Mt 1,20). JĂłzef jest Âświadom, widzi wÂłasnymi oczyma, Âże w Maryi poczĂŞÂło siĂŞ nowe Âżycie, ktĂłre nie pochodzi od niego. Jako czÂłowiek sprawiedliwy, zachowujÂący Prawo Starego Przymierza, ktĂłre w tym przypadku nakÂładaÂło obowiÂązek rozwodu, „zamierzaÂł oddaliĂŚ JÂą potajemnie” (Mt 1,19). WysÂłaniec BoÂży uÂświadamia mu jednak, Âże to byÂłoby przeciwne jego powoÂłaniu, Âże byÂłoby przeciwne oblubieĂączej miÂłoÂści, ktĂłra ³¹czy go z MaryjÂą. Ta wzajemna oblubieĂącza miÂłoœÌ, aby byĂŚ w peÂłni „miÂłoÂściÂą piĂŞknÂą”, domaga siĂŞ od niego, aby przyj¹³ MaryjĂŞ oraz Jej Syna pod dach swojego domu w Nazarecie. JĂłzef przyjmuje to Boskie przesÂłanie i postĂŞpuje wedÂług tego, co mu polecono (por. Mt 1,24). DziĂŞki temu tajemnica Wcielenia, a wraz z niÂą rĂłwnieÂż tajemnica ÂŚwiĂŞtej Rodziny, zostaje gruntownie wpisana w oblubieĂączÂą miÂłoœÌ mĂŞÂżczyzny i kobiety, a poÂśrednio w genealogiĂŞ wszystkich ludzkich rodzin. To, co kiedyÂś PaweÂł nazwie „wielkÂą tajemnicÂą”, znajduje w ÂŚwiĂŞtej Rodzinie swĂłj najwyÂższy, historyczny wyraz. Rodzina istotnie znajduje siĂŞ w centrum Nowego Przymierza.

MoÂżna powiedzieĂŚ, Âże dzieje „piĂŞknej miÂłoÂści” rozpoczynajÂą siĂŞ od pierwszej pary ludzkiej, od Adama i Ewy. Pokusa, ktĂłrej ulegli, oraz grzech pierworodny, ktĂłry popeÂłnili, nie odebraÂły im caÂłkowicie zdolnoÂści „piĂŞknego miÂłowania”. Pojmujemy to, czytajÂąc na przykÂład w KsiĂŞdze Tobiasza, Âże oblubieĂący Tobiasz i Sara, okreÂślajÂąc sens swego zjednoczenia, powoÂłujÂą siĂŞ na wzĂłr pierwszych rodzicĂłw — Adama i Ewy (por. Tb 8,6). W Nowym Przymierzu Âświadczy o tym takÂże Âśw. PaweÂł mĂłwiÂąc o Chrystusie jako nowym Adamie (por. 1 Kor 15,45): Chrystus nie przychodzi ÂżadnÂą miarÂą po to, by potĂŞpiĂŚ pierwszego Adama i pierwszÂą EwĂŞ, lecz by ich odkupiĂŚ. Przychodzi, by odnowiĂŚ to, co w czÂłowieku jest darem Boga, co w nim jest odwiecznie dobre i piĂŞkne i co stanowi tworzywo piĂŞknej miÂłoÂści. Dzieje „piĂŞknej miÂłoÂści” to poniekÂąd to samo, co dzieje zbawienia czÂłowieka.

„PiĂŞkna miÂłoœÌ” bierze zawsze poczÂątek w samoobjawieniu osoby. Tak objawiÂła siĂŞ przy stworzeniu Ewa Adamowi i Adam objawiÂł siĂŞ Ewie. Tak w ciÂągu dziejĂłw coraz to nowe pary ludzkie mĂłwiÂą sobie wzajemnie: „pĂłjdziemy razem przez Âżycie” i dziĂŞki temu poczyna siĂŞ rodzina jako jednoœÌ dwojga, a na mocy sakramentu jako nowa wspĂłlnota w Chrystusie. MiÂłoœÌ, aby byÂła piĂŞkna, musi byĂŚ darem BoÂżym, musi byĂŚ zaszczepiona w sercach ludzkich przez Ducha ÂŚwiĂŞtego i stale w nich podtrzymywana (por. Rz 5,5). KoÂśció³ jest tego Âświadom, gdy w Sakramencie Ma³¿eĂąstwa prosi Ducha ÂŚwiĂŞtego o nawiedzenie ludzkich serc. Aby byÂła „piĂŞknÂą miÂłoÂściÂą”, czyli darem osoby dla osoby, musi pochodziĂŚ od Tego, ktĂłry sam jest Darem i ÂŹrĂłdÂłem wszelkich darĂłw.

Tak wÂłaÂśnie jest w Ewangelii, gdy chodzi o MaryjĂŞ i JĂłzefa. PiĂŞkna miÂłoœÌ, opiewana w starotestamentalnej PieÂśni nad PieÂśniami, staÂła siĂŞ ich udziaÂłem na samym progu Nowego Przymierza. JĂłzef mĂłgÂł myÂśleĂŚ o Maryi i mĂłwiĂŚ: „Oblubienica moja, siostra” (por. Pnp 4,9). Maryja, Bogarodzica poczĂŞÂła z Ducha ÂŚwiĂŞtego i z tego samego Ducha ÂŚwiĂŞtego poczĂŞÂła siĂŞ ta „piĂŞkna miÂłoœÌ”, ktĂłrÂą Ewangelia tak dyskretnie wpisuje w kontekst „wielkiej tajemnicy”.

Kiedy mĂłwimy o „piĂŞknej miÂłoÂści”, to niewÂątpliwie mĂłwimy zarazem o piĂŞknie. MĂłwimy o piĂŞknie miÂłoÂści, ale mĂłwimy teÂż o piĂŞknie czÂłowieka, ktĂłry w mocy Ducha ÂŚwiĂŞtego jest zdolny do takiej miÂłoÂści, mĂłwimy o piĂŞknie mĂŞÂżczyzny i o piĂŞknie kobiety. MĂłwimy o ich piĂŞknie jako braci i siĂłstr, jako oblubieĂącĂłw, jako ma³¿onkĂłw. Nie tylko tajemnica „piĂŞknej miÂłoÂści” zostaÂła wyjaÂśniona w Ewangelii, ale takÂże najg³êbsza tajemnica wszelkiego piĂŞkna. PiĂŞkno bowiem jest od Boga, tak jak miÂłoœÌ. Od Boga sÂą oni oboje: mĂŞÂżczyzna i kobieta, osoby, ktĂłre stajÂą siĂŞ wzajemnie dla siebie darem. Z pierwotnego daru Ducha, „ktĂłry daje Âżycie”, rodzi siĂŞ ten ich wzajemny dar bycia mĂŞÂżem i ÂżonÂą — nie mniej jak dar bycia bratem i siostrÂą.

Wszystko to znajduje potwierdzenie w tajemnicy Wcielenia, ktĂłra staÂła siĂŞ w dziejach czÂłowieka ÂźrĂłdÂłem nowego piĂŞkna i natchnieniem dla niezliczonych dzieÂł sztuki. Po surowych zakazach przedstawienia podobizny Boga niewidzialnego (por. Pwt 4,15-20), epoka chrzeÂścijaĂąska przyniosÂła ze sobÂą — wrĂŞcz przeciwnie — przykÂłady artystycznego ukazywania Boga-CzÂłowieka, Maryi, Jego Matki i JĂłzefa oraz wszystkich ÂŚwiĂŞtych, zarĂłwno Starego, jak i Nowego Przymierza, i w ogĂłle caÂłego stworzenia odkupionego przez Chrystusa, rozpoczynajÂąc w ten sposĂłb nowy okres w odniesieniu do Âświata kultury i sztuki. MoÂżna powiedzieĂŚ, iÂż nowy kanon sztuki, wraÂżliwy na najg³êbszy wymiar czÂłowieka i jego przeznaczenie, bierze poczÂątek z prawdy o Wcieleniu Chrystusa, czerpiÂąc natchnienie z tajemnic Jego Âżycia: narodzenie w Betlejem, ukryte lata w Nazarecie, dziaÂłalnoœÌ publiczna, Golgota, zmartwychwstanie oraz powtĂłrne przyjÂście w chwale. KoÂśció³ jest Âświadom tego, iÂż jego obecnoœÌ w Âświecie wspó³czesnym, a w szczegĂłlnoÂści jego dziaÂłalnoœÌ dla dobra ma³¿eĂąstwa i rodziny, jest najÂściÂślej zwiÂązana z rozwojem kultury i rozwĂłj ten popiera. Dlatego Âśledzi z wielkÂą uwagÂą kierunki rozwoju ÂśrodkĂłw spoÂłecznej komunikacji, ktĂłrych zadaniem jest nie tylko informowaĂŚ, lecz rĂłwnieÂż formowaĂŚ szerokie rzesze49. ZnajÂąc dobrze rozlegÂłe oddziaÂływanie tych ÂśrodkĂłw, KoÂśció³ przestrzega czĂŞsto ludzi odpowiedzialnych za ich uÂżywanie przed faÂłszowaniem prawdy i rozmijaniem siĂŞ z niÂą. O jak¹¿ prawdĂŞ moÂże chodziĂŚ w filmach, przedstawieniach, w programach radiowo-telewizyjnych zdominowanych na przykÂład przez pornografiĂŞ? Czy jest to wÂłaÂściwa sÂłuÂżba prawdzie o czÂłowieku? Oto pytania, ktĂłre trzeba stawiaĂŚ tym, ktĂłrzy pracujÂą w tej dziedzinie i sÂą za niÂą odpowiedzialni.

DziĂŞki tak krytycznej refleksji nasza cywilizacja winna uÂświadomiĂŚ samej sobie, Âże pomimo licznych osiÂągniĂŞĂŚ pozytywnych jest z wielu wzglĂŞdĂłw cywilizacjÂą chorÂą i ÂźrĂłdÂłem g³êbokich schorzeĂą czÂłowieka. Dlaczego jest wÂłaÂśnie tak? Dlatego, Âże cywilizacja ta zostaÂła oderwana od peÂłnej prawdy o czÂłowieku, od prawdy o tym, kim jest mĂŞÂżczyzna i kobieta jako istota ludzka. W rezultacie cywilizacja ta nie potrafi wÂłaÂściwie zrozumieĂŚ, czym naprawdĂŞ jest dar osĂłb w ma³¿eĂąstwie, czym jest miÂłoœÌ odpowiedzialna za rodzicielstwo, na czym polega autentyczna wielkoœÌ rodzicielstwa i wychowania. MoÂżna wiĂŞc bez przesady powiedzieĂŚ, Âże Âśrodki masowego przekazu, nawet gdy starajÂą siĂŞ poprawnie informowaĂŚ, jeÂżeli nie kierujÂą siĂŞ zdrowymi zasadami etycznymi, nie sÂłu¿¹ prawdzie w jej wymiarze zasadniczym. Oto dramat: nowoczesne Âśrodki komunikacji spoÂłecznej sÂą poddane pokusie manipulacji przekazem, zakÂłamujÂąc prawdĂŞ o czÂłowieku. CzÂłowiek nie jest tym, kim siebie oglÂąda w reklamie i propagandzie w nowoczesnych Âśrodkach masowego przekazu. Jest kimÂś wiĂŞcej jako jednoœÌ psychofizyczna, jako jednoœÌ duszy i ciaÂła, jako osoba. Jest kimÂś wiĂŞcej przez swoje powoÂłanie do miÂłoÂści, ktĂłre wprowadza mĂŞÂżczyznĂŞ i kobietĂŞ w wymiar „wielkiej tajemnicy”.

Pierwsza wesz³a w ten wymiar Maryja, wprowadzaj¹c wraz ze sob¹ swego oblubieùca Józefa. Oni te¿ stali siê pierwszymi wzorami owej piêknej mi³oœci, o któr¹ Koœció³ nie przestaje siê modliÌ dla m³odzie¿y, dla ma³¿eùstw i dla rodzin. A ma³¿eùstwa, rodziny i m³odzie¿ równie¿ nie przestaj¹ siê modliÌ o to dla siebie. Wystarczy popatrzeÌ na rzesze pielgrzymów, ludzi doros³ych i m³odych, zd¹¿aj¹cych do Sanktuariów Maryjnych i zapatrzonych w wizerunek Bogarodzicy, czasem Maryi i Józefa wraz z Dzieci¹tkiem: w oblicza, na których odbija siê ca³e piêkno mi³oœci ofiarowanej cz³owiekowi przez Boga.

Jest rzeczÂą znamiennÂą, Âże w Kazaniu na GĂłrze Chrystus, nawiÂązujÂąc do szĂłstego przykazania, powiedziaÂł: „SÂłyszeliÂście, Âże powiedziano: Nie cudzo³ó¿! A Ja wam powiadam: KaÂżdy, kto po¿¹dliwie patrzy na kobietĂŞ, juÂż siĂŞ w swoim sercu dopuÂściÂł z niÂą cudzo³óstwa” (Mt 5,27-28). W stosunku do Dekalogu, ktĂłry broniÂł tradycyjnej spoistoÂści ma³¿eĂąstwa i rodziny, sÂłowa te wyraÂżajÂą ogromne przesuniĂŞcie w przyszÂłoœÌ. Jezus wskazuje podÂłoÂże i ÂźrĂłdÂło grzechu cudzo³óstwa. To ÂźrĂłdÂło leÂży wewnÂątrz czÂłowieka. WyraÂża siĂŞ ono w sposobie patrzenia, w sposobie myÂślenia, w ktĂłrym dominuje po¿¹danie. Przez po¿¹danie czÂłowiek przywÂłaszcza sobie drugiego czÂłowieka, ktĂłry nie jest jego, ktĂłry naleÂży do Boga. Chrystus mĂłwi do wspó³czesnych sobie, ale mĂłwi to jednoczeÂśnie do ludzi wszystkich stuleci i pokoleĂą, a w szczegĂłlnoÂści do naszego pokolenia i wspó³czesnej cywilizacji konsumpcji i uÂżycia.

Mo¿na zapytaÌ: dlaczego Chrystus w Kazaniu na Górze wypowiedzia³ siê w sposób tak wymagaj¹cy? OdpowiedŸ jest zupe³nie jednoznaczna: Chrystus chcia³ zabezpieczyÌ œwiêtoœÌ ma³¿eùstwa i rodziny, chcia³ zabezpieczyÌ pe³n¹ prawdê o osobie ludzkiej i jej godnoœci.

Tylko w Âświetle tej prawdy rodzina moÂże siĂŞ staĂŚ wielkÂą „rewelacjÂą”, pierwszym „odkryciem” drugiego czÂłowieka: naprzĂłd chodzi o wzajemne odkrycie oblubieĂącĂłw, potem takÂże odkrycie kaÂżdego dziecka, ktĂłre z nich, jako rodzicĂłw, poczyna siĂŞ i rodzi. Wszystko to, co ÂślubujÂą sobie ma³¿onkowie: „wiernoœÌ, miÂłoœÌ i uczciwoœÌ ma³¿eĂąskÂą oraz Âże ciĂŞ nie opuszczĂŞ aÂż do Âśmierci”, moÂżliwe jest tylko w wymiarach „piĂŞknej miÂłoÂści” moÂżna nauczyĂŚ siĂŞ tylko przez modlitwĂŞ. Jest ona bowiem zawsze, uÂżywajÂąc wyraÂżenia Âśw. PawÂła, jakimÂś wewnĂŞtrznym ukryciem z Chrystusem w Bogu — „wasze Âżycie jest ukryte z Chrystusem w Bogu” (Kol 3,3). Tylko w takim ukryciu moÂże dziaÂłaĂŚ Duch ÂŚwiĂŞty, ÂźrĂłdÂło piĂŞknej miÂłoÂści. On teÂż rozlewa tĂŞ miÂłoœÌ. Jak rozlaÂł jÂą w sercu Maryi i JĂłzefa, tak rozlewa jÂą w sercach wszystkich oblubieĂącĂłw, ktĂłrzy „prawdziwie sÂłuchajÂą sÂłowa BoÂżego i strzegÂą go” (por. ÂŁk 8,15). PrzyszÂłoœÌ kaÂżdej ludzkiej rodziny zaleÂży od tej wÂłaÂśnie „piĂŞknej miÂłoÂści”, ktĂłra jest miÂłoÂściÂą wzajemnÂą ma³¿onkĂłw, rodzicĂłw i dzieci, a takÂże miÂłoÂściÂą wszystkich pokoleĂą. Ta miÂłoœÌ jest ÂźrĂłdÂłem jednoÂści i mocy rodziny.
Narodzenie i zagroÂżenia

21. Jest rzeczÂą ogromnie znamiennÂą, iÂż zwiĂŞzÂła historia dzieciĂŞctwa Pana Jezusa mĂłwi prawie rĂłwnoczeÂśnie o Jego narodzeniu i o zagroÂżeniu, ktĂłremu musi zaraz stawiĂŚ czoÂło. ÂŚw. ÂŁukasz przytacza epizod o ofiarowaniu w ÂświÂątyni DzieciĂŞcia Jezus w czterdziestym dniu po narodzeniu. Starzec Symeon wypowiada wĂłwczas prorocze sÂłowa. SÂłowa te mĂłwiÂą rĂłwnoczeÂśnie o „ÂświatÂłoÂści” i o „znaku, ktĂłremu sprzeciwiaĂŚ siĂŞ bĂŞdÂą”. Do Maryi zaÂś mĂłwi: „TwojÂą duszĂŞ przeniknie miecz” (por. ÂŁk 2,32-35). ÂŚw. Mateusz natomiast wskazuje na zagroÂżenie Âżycia nowo narodzonego Jezusa ze strony Heroda. MĂŞdrcy przybywajÂący ze Wschodu powiadomili Heroda, Âże pielgrzymujÂą w poszukiwaniu „nowego krĂłla, ktĂłry miaÂł siĂŞ narodziĂŚ” (por. Mt 2,2). Herod, czujÂąc siĂŞ zagroÂżony w swej wÂładzy, po odjeÂździe MĂŞdrcĂłw nakazuje wymordowaĂŚ wszystkie nowo narodzone dzieci w Betlejem i okolicach, aÂż do drugiego roku Âżycia. Jezus uchodzi wtedy z rÂąk Heroda dziĂŞki szczegĂłlnej BoÂżej interwencji oraz dziĂŞki ojcowskiej trosce JĂłzefa, ktĂłry uprowadza DzieciĂŞ i MatkĂŞ Jego do Egiptu i tam przebywajÂą aÂż do Âśmierci Heroda. Z kolei powracajÂą do Nazaretu, ktĂłry byÂł ich miastem rodzinnym i tam rozpoczyna siĂŞ dÂługi okres codziennego Âżycia ÂŚwiĂŞtej Rodziny (por. Mt 2,1-23; ÂŁk 2,39-52).

Ten fakt, Âże Jezus jako rodzÂące siĂŞ Dziecko zostaÂł prawie od pierwszego dnia postawiony w obliczu zagroÂżenia swojego Âżycia, ma wymowĂŞ profetycznÂą. JuÂż jako DzieciĂŞ jest „znakiem, ktĂłremu sprzeciwiaĂŚ siĂŞ bĂŞdÂą”. WymowĂŞ profetycznÂą ma takÂże fakt, iÂż owe niewinne niemowlĂŞta betlejemskie, wymordowane z rozkazu Heroda, staÂły siĂŞ wedle staroÂżytnej liturgii KoÂścioÂła uczestnikami narodzenia Chrystusa oraz Jego mĂŞki odkupieĂączej50. W ten sposĂłb dopeÂłniajÂą one „braki udrĂŞk Chrystusa dla dobra Jego ciaÂła, ktĂłrym jest KoÂśció³” (Kol 1,24).

W Ewangelii dzieciĂŞctwa zwiastowanie Âżycia, ktĂłre w sposĂłb przedziwny speÂłnia siĂŞ w narodzeniu Odkupiciela, zostaje wyraÂźnie przeciwstawione zagroÂżeniu Âżycia. Zwiastowanie Âżycia odnosi siĂŞ do tajemnicy Wcielenia SÂłowa, odnosi siĂŞ wiĂŞc do caÂłej rzeczywistoÂści Bosko-ludzkiej Chrystusa. „SÂłowo staÂło siĂŞ ciaÂłem” (J 1,14), BĂłg staÂł siĂŞ czÂłowiekiem. Do tej tajemnicy tak czĂŞsto odwoÂływali siĂŞ Ojcowie KoÂścioÂła: „BĂłg staÂł siĂŞ czÂłowiekiem, abyÂśmy zostali przebĂłstwieni”51. Ta prawda wiary jest rĂłwnoczeÂśnie prawdÂą ludzkiego bytu. MĂłwi ona teÂż o wielkoÂści zagroÂżenia, jakim jest kaÂżdy zamach na Âżycie dziecka nie narodzonego, i to w Âłonie wÂłasnej matki. JeÂżeli w jakimÂś punkcie znajdujemy siĂŞ na antypodach tego, co nazywa siĂŞ „piĂŞknÂą miÂłoÂściÂą”, to wÂłaÂśnie tu. StawiajÂąc wy³¹cznie na uÂżycie, moÂżna dojœÌ aÂż do zabicia miÂłoÂści, zabijajÂąc jej owoc. „BÂłogosÂławiony [...] owoc Twojego Âłona” (ÂŁk 1,42) staje siĂŞ dla cywilizacji uÂżycia poniekÂąd „owocem przeklĂŞtym”.

W tym miejscu warto wspomnieĂŚ pokrĂłtce o dewiacjach, jakich doznaÂło w licznych krajach tak zwane — paĂąstwo prawa. Prawo BoÂże w stosunku do Âżycia ludzkiego jest jednoznaczne i kategoryczne. BĂłg zakazuje: „Nie zabijaj” (por. Wj 20,13). ÂŻaden ludzki prawodawca nie moÂże wiĂŞc powiedzieĂŚ: wolno ci zabijaĂŚ, masz prawo zabijaĂŚ czy nawet powinieneÂś zabijaĂŚ. Niestety, w historii naszego stulecia taka dewiacja staÂła siĂŞ rzeczywistoÂściÂą. W sposĂłb demokratyczny dochodziÂły do wÂładzy siÂły polityczne, ktĂłre wydawaÂły ustawy sprzeczne z prawem do Âżycia, jakie posiada kaÂżdy bez wyjÂątku czÂłowiek, a czyniÂły to w imiĂŞ ob³êdnych racji, na przykÂład eugenicznych, etnicznych lub teÂż innych. Zjawiskiem nie mniej niebezpiecznym sÂą dzisiaj ustawodawstwa, ktĂłre nie respektujÂą prawa do Âżycia od chwili poczĂŞcia. Towarzyszy im, niestety, szerokie przyzwolenie lub zgoda opinii publicznej. JakÂże moÂżna moralnie zaakceptowaĂŚ prawa, ktĂłre dozwalajÂą zabijaĂŚ czÂłowieka poczĂŞtego, a ktĂłry juÂż Âżyje w Âłonie matki? Prawo do Âżycia staje siĂŞ w ten sposĂłb udziaÂłem wy³¹cznie ludzi dorosÂłych, ktĂłrzy mogÂą takÂże w parlamentach przeprowadzaĂŚ swoje plany i realizowaĂŚ wÂłasne interesy. Prawo do Âżycia zostaje odmĂłwione ludziom nie narodzonym.

Stajemy tu wobec olbrzymiego zagroÂżenia nie tylko poszczegĂłlnego jednostkowego Âżycia ludzkiego, ale caÂłej naszej cywilizacji. Twierdzenie, Âże cywilizacja ta staÂła siĂŞ, pod pewnymi wzglĂŞdami, „cywilizacjÂą Âśmierci”, w tym punkcie zyskuje swe szczegĂłlne potwierdzenie. I czyÂż nie pozostaje wydarzeniem proroczym to, Âże zwiastowanie narodzin Chrystusa szÂło w parze z zagroÂżeniem Jego Âżycia? Tak, Jego Âżycie teÂż byÂło zagroÂżone od poczÂątku. ByÂło to zagroÂżenie nowo narodzonego Dziecka, syna czÂłowieczego, ktĂłry rĂłwnoczeÂśnie byÂł Synem BoÂżym. Jego Âżycie rĂłwnieÂż od poczÂątku byÂło zagroÂżone i tylko cudem uniknĂŞÂło Âśmierci.

W ostatnich dziesiĂŞcioleciach moÂżna zauwaÂżyĂŚ podnoszÂące na duchu obudzenie sumieĂą: odnosi siĂŞ to zarĂłwno do myÂśli wspó³czesnej, jak i do opinii publicznej. ZwÂłaszcza wÂśrĂłd mÂłodych wzrasta ÂświadomoœÌ szacunku do Âżycia od jego poczĂŞcia. SzerzÂą siĂŞ ruchy na rzecz Âżycia („pro life”). Stanowi to zaczyn nadziei dla przyszÂłoÂści rodziny i caÂłej ludzkoÂści.
«[...] przyjĂŞliÂście mnie»

22. Ma³¿eĂąstwa i rodziny caÂłego Âświata: jest z Wami Oblubieniec! To nade wszystko pragnie Wam powiedzieĂŚ PapieÂż w roku, ktĂłry Narody Zjednoczone i KoÂśció³ poÂświĂŞcajÂą rodzinie. „Tak [...] BĂłg umiÂłowaÂł Âświat, Âże Syna swego Jednorodzonego daÂł, aby kaÂżdy, kto w Niego wierzy, nie zgin¹³, ale miaÂł Âżycie wieczne. Albowiem BĂłg nie posÂłaÂł swego Syna na Âświat po to, aby Âświat potĂŞpiÂł, ale po to, by Âświat zostaÂł przez Niego zbawiony” (J 3,16-17); „To, co siĂŞ z ciaÂła narodziÂło, jest ciaÂłem, a to co siĂŞ z Ducha narodziÂło, jest duchem. [...] Trzeba wam siĂŞ powtĂłrnie narodziĂŚ” (J 3,6-7). Trzeba Wam siĂŞ narodziĂŚ „z wody i z Ducha” (J 3,5). To wÂłaÂśnie Wy, drodzy ojcowie i matki, jesteÂście pierwszymi Âświadkami i szafarzami tych nowych narodzin z Ducha ÂŚwiĂŞtego. Wy, ktĂłrzy rodzicie Wasze dzieci dla ziemskiej ojczyzny, nie zapominajcie, Âże rodzicie je rĂłwnoczeÂśnie dla Boga. BĂłg pragnie ich narodzenia jako przybranych dzieci w Jednorodzonym Synu, ktĂłry daje nam „moc, byÂśmy siĂŞ stawali dzieĂŚmi BoÂżymi” (por. J 1,12). DzieÂło zbawienia trwa w Âświecie i urzeczywistnia siĂŞ przez KoÂśció³. Jest to dzieÂło Syna BoÂżego, Boskiego OblubieĂąca, ktĂłry przekazaÂł nam KrĂłlestwo Ojca i mĂłwi do nas, swoich uczniĂłw: „KrĂłlestwo BoÂże poÂśrĂłd was jest (ÂŁk 17,21).

Nasza wiara mĂłwi nam, Âże Jezus Chrystus, „ktĂłry siedzi po prawicy Ojca”, przyjdzie sÂądziĂŚ Âżywych i umarÂłych. RĂłwnoczeÂśnie Âśw. Jan Ewangelista zapewnia nas, Âże Chrystus nie zostaÂł posÂłany na Âświat po to, by Âświat potĂŞpiĂŚ, ale by Âświat zostaÂł przez Niego zbawiony (por. J 3,17). Na czym wiĂŞc polega sÂąd? Sam Chrystus daje odpowiedÂź: „sÂąd polega na tym, Âże ÂświatÂło przyszÂło na Âświat [...]. Kto speÂłnia wymagania prawdy, zbliÂża siĂŞ do ÂświatÂła, aby siĂŞ okazaÂło, Âże jego uczynki sÂą dokonane w Bogu” (J 3,19.21). Jest to nauka, ktĂłrÂą przypomniaÂła w ostatnim czasie Encyklika Veritatis splendor52. Czy wiĂŞc Chrystus jest sĂŞdziÂą? Twoje wÂłasne uczynki bĂŞdÂą ciĂŞ sÂądziĂŚ w Âświetle prawdy, ktĂłrÂą znasz. WÂłasne uczynki bĂŞdÂą sÂądziĂŚ ojcĂłw i matki, synĂłw i cĂłrki. KaÂżdy z nas bĂŞdzie sÂądzony z przykazaĂą, rĂłwnieÂż z tych, ktĂłre wspomnieliÂśmy w tym LiÂście: z czwartego, piÂątego, szĂłstego i dziewiÂątego. KaÂżdy z nas bĂŞdzie sÂądzony przede wszystkim z miÂłoÂści, ktĂłra stanowi istotĂŞ i syntezĂŞ przykazaĂą. „O zmierzchu Âżycia sÂądzeni bĂŞdziemy z miÂłoÂści” — napisaÂł Âśw. Jan od KrzyÂża53. Chrystus, Odkupiciel i Oblubieniec ludzkoÂści, „po to siĂŞ narodziÂł i po to przyszedÂł na Âświat, aby daĂŚ Âświadectwo prawdzie. KaÂżdy, ktĂłry jest z prawdy, sÂłucha Jego gÂłosu” (por. J 18,37). BĂŞdzie on sĂŞdziÂą, ale takim, jakim sam siebie ukazaÂł mĂłwiÂąc o SÂądzie Ostatecznym (por. Mt 25,31-46). Jego sÂąd bĂŞdzie sÂądem z miÂłoÂści — sÂądem, ktĂłry jest ostatecznym potwierdzeniem prawdy, Âże Oblubieniec byÂł z nami, a my, byĂŚ moÂże, nie wiedzieliÂśmy o tym.

SĂŞdzia jest OblubieĂącem KoÂścioÂła i ludzkoÂści i dlatego sÂądzi tak, jak sÂłyszymy: „PĂłjdÂźcie, bÂłogosÂławieni Ojca mojego [...]. Bo byÂłem gÂłodny, a daliÂście Mi jeœÌ; byÂłem spragniony, a daliÂście Mi piĂŚ; byÂłem przybyszem, a przyjĂŞliÂście Mnie; byÂłem nagi, a przyodzialiÂście Mnie” (Mt 25,34-36). OczywiÂście, Âże tĂŞ listĂŞ moÂżna przedÂłuÂżyĂŚ i znalazÂłaby siĂŞ w niej niezliczona liczba spraw, ktĂłre skÂładajÂą siĂŞ na Âżycie ma³¿eĂąskie i rodzinne. Na pewno znalazÂłoby siĂŞ tam takÂże takie zdanie: „ByÂłem dzieckiem nie narodzonym i przyjĂŞliÂście Mnie, pozwoliliÂście Mi siĂŞ urodziĂŚ. ByÂłem dzieckiem i staliÂście siĂŞ dla mnie rodzinÂą. ByÂłem dzieckiem osieroconym, a adoptowaliÂście Mnie, wychowujÂąc jak wÂłasne dzieciĂŞ”. I jeszcze dalej: „PomagaliÂście wÂątpiÂącym i zagroÂżonym matkom przyj¹Ì dzieciĂŞ nie narodzone i urodziĂŚ, pomagaliÂście wielodzietnym rodzinom, rodzinom w ró¿norodnych trudnoÂściach utrzymywaĂŚ i wychowywaĂŚ potomstwo, ktĂłrym BĂłg je obdarzyÂł”. Lista jest dÂługa i bardzo zró¿nicowana. Obejmuje ona wszystkie odmiany dobra, prawdziwego, moralnego i ludzkiego dobra, w ktĂłrym wypowiada siĂŞ miÂłoœÌ. To wszystko jest wielkim Âżniwem Odkupiciela Âświata, ktĂłremu Ojciec powierzyÂł sÂąd. To wszystko jest bogatym Âżniwem Âłaski i dobrych uczynkĂłw, dojrzaÂłym pod tchnieniem OblubieĂąca w Duchu ÂŚwiĂŞtym, ktĂłry nigdy nie przestaje dziaÂłaĂŚ w Âświecie i w KoÂściele. I jest tego dobra z pewnoÂściÂą w Âświecie ogromnie duÂżo, w caÂłym Âświecie, w caÂłym KoÂściele. DziÂś pragniemy za to dziĂŞkowaĂŚ Dawcy wszelkiego dobra.

Ale wiemy, Âże w Mateuszowym opisie SÂądu Ostatecznego jest takÂże ta druga lista, groÂźna i przeraÂżajÂąca: „IdÂźcie precz ode Mnie [...]. Bo byÂłem gÂłodny, a nie daliÂście Mi jeœÌ; byÂłem spragniony, a nie daliÂście Mi piĂŚ; byÂłem przybyszem, a nie przyjĂŞliÂście Mnie; byÂłem nagi, a nie przyodzialiÂście Mnie” (Mt 25,41-43). I na tej liÂście znajdÂą siĂŞ z pewnoÂściÂą takÂże inne fakty, w ktĂłrych Jezus chce siĂŞ utoÂżsamiĂŚ z czÂłowiekiem odrzuconym. On utoÂżsamia siĂŞ z opuszczonÂą ÂżonÂą czy mĂŞÂżem, z poczĂŞtym i odrzuconym dzieckiem: „Nie przyjĂŞliÂście Mnie!” RĂłwnieÂż i ten sÂąd idzie poprzez dzieje naszych rodzin, przez dzieje narodĂłw i ludzkoÂści. Chrystusowe: „Nie przyjĂŞliÂście Mnie” odnosi siĂŞ rĂłwnieÂż do instytucji spoÂłecznych, rzÂądĂłw i organizacji miĂŞdzynarodowych.

Pascal napisaÂł, Âże „Jezus bĂŞdzie konaÂł aÂż do skoĂączenia Âświata”54. Agonia z OgrĂłjca i agonia z Golgoty sÂą szczytem objawienia miÂłoÂści. W jednej i drugiej objawia siĂŞ ten Oblubieniec, ktĂłry jest z nami, ktĂłry miÂłuje wci¹¿ na nowo, ktĂłry „do koĂąca [...] umiÂłowaÂł” (J 13,1). A miÂłoœÌ, ktĂłra jest w Nim i z Niego, siĂŞga poza granice osobistych czy rodzinnych historii, poza granice caÂłych dziejĂłw czÂłowieka.

KoĂączÂąc te rozwaÂżania, drodzy Bracia i Siostry, i myÂślÂąc o tym, co w Roku Rodziny zostanie wypowiedziane z ró¿nych trybun, chciaÂłbym odnowiĂŚ wyznanie Piora skierowane do Chrystusa: „Ty masz sÂłowa Âżycia wiecznego” (J 6,68). WspĂłlnie woÂłajmy: „sÂłowa Twoje, o Panie, nie przeminÂą!” (por. Mk 13,31). Czegó¿ moÂże Wam ÂżyczyĂŚ PapieÂż u kresu tej rozlegÂłej medytacji nad Rokiem Rodziny? ÂŻyczy Wam, abyÂście odnaleÂźli siĂŞ w tych sÂłowach, ktĂłre sÂą „duchem i Âżyciem” (por. J 6,63).
„Wzmocnienie siÂły wewnĂŞtrznego czÂłowieka”

23. Zginam kolana moje przed Ojcem, od ktĂłrego bierze nazwĂŞ wszelkie rodzicielstwo, „aby [...] sprawiÂł w was przez Ducha swego wzmocnienie siÂły wewnĂŞtrznego czÂłowieka” (Ef 3,16). ChĂŞtnie powracam do tych s³ów ApostoÂła, do ktĂłrych odwoÂływaliÂśmy siĂŞ juÂż w pierwszej czĂŞÂści niniejszego Listu. SÂą to poniekÂąd sÂłowa kluczowe. Rodzina i rodzicielstwo idÂą z sobÂą w parze. RĂłwnoczeÂśnie rodzina jest tym pierwszym Âśrodowiskiem ludzkim, w ktĂłrym ksztaÂłtuje siĂŞ Ăłw „czÂłowiek wewnĂŞtrzny”, o jakim mĂłwi ApostoÂł. Wzmocnienie jego siÂły jest darem Ojca i darem Syna w Duchu ÂŚwiĂŞtym.

Rok Rodziny stawia przed nami w KoÂściele olbrzymie zadanie. Nie jest ono ró¿ne od tego zdania, jakie staje przed rodzinÂą w kaÂżdym roku i na kaÂżdy dzieĂą, ale nabiera ono w kontekÂście tego roku szczegĂłlnej wymowy i doniosÂłoÂści. RozpoczĂŞliÂśmy Rok Rodziny w Nazarecie w uroczystoœÌ ÂŚwiĂŞtej Rodziny i pragniemy poniekÂąd poprzez caÂły ten rok pielgrzymowaĂŚ do tego miejsca, ktĂłre staÂło siĂŞ sanktuarium ÂŚwiĂŞtej Rodziny w dziejach ludzkoÂści. Pragniemy pielgrzymowaĂŚ, odnawiajÂąc w naszej ÂświadomoÂści caÂłe to bogactwo prawdy o rodzinie, ktĂłre stanowi skarbiec KoÂścioÂła od poczÂątku. Na skarbiec ten skÂłada siĂŞ juÂż bogata tradycja Starego Przymierza. Skarbiec ten ksztaÂłtuje siĂŞ w sposĂłb definitywny w Nowym Przymierzu i znajduje swĂłj emblematyczny wyraz w tajemnicy ÂŚwiĂŞtej Rodziny, w ktĂłrej Oblubieniec Boski dokonuje odkupienia wszystkich ludzkich rodzin. StamtÂąd teÂż Jezus ogÂłosiÂł „ewangeliĂŞ rodziny”. Z tego skarbca czerpaÂły wszystkie pokolenia uczniĂłw i wyznawcĂłw Chrystusa, poczynajÂąc od Aposto³ów; z tego nauczania korzystaliÂśmy obficie w niniejszym LiÂście.

W naszej epoce skarbiec ten zostaÂł pomnoÂżony poprzez dokumenty Soboru WatykaĂąskiego II55; interesujÂące analizy spotykamy rĂłwnieÂż w licznych przemĂłwieniach, ktĂłre Pius XII poÂświĂŞciÂł ma³¿onkom56, w Encyklice Humanae Vitae PawÂła VI, w wystÂąpieniach podczas Synodu BiskupĂłw poÂświĂŞconego rodzinie (1980 rok) oraz w Adhortacji posynodalnej Familiaris consortio. ByÂła juÂż mowa o tym na poczÂątku. JeÂśli teraz raz jeszcze to przypominam, to dlatego, Âżeby ukazaĂŚ, jak bogaty jest ten skarbiec chrzeÂścijaĂąskiej prawdy. Nie wystarczajÂą jednak same Âświadectwa pisane. NajwaÂżniejsze sÂą Âświadectwa Âżywe. PaweÂł VI powiedziaÂł, Âże „czÂłowiek wspó³czesny sÂłucha chĂŞtniej ÂświadkĂłw niÂż nauczycieli, a jeÂśli sÂłucha nauczycieli, to dlatego, Âże sÂą Âświadkami”57. Skarbiec rodziny naleÂży w KoÂściele teÂż przede wszystkim do ÂświadkĂłw, do tych wszystkich ojcĂłw i matek, synĂłw i cĂłrek, ktĂłrzy poprzez rodzinĂŞ odnaleÂźli drogĂŞ swego ludzkiego i chrzeÂścijaĂąskiego powoÂłania — Ăłw wymiar „wewnĂŞtrznego czÂłowieka” (Ef 3,16), o jakim mĂłwi ApostoÂł — ktĂłrzy doszli do ÂświĂŞtoÂści. ÂŚwiĂŞta Rodzina jest poczÂątkiem tylu innych ÂświĂŞtych rodzin. SobĂłr przypomniaÂł, Âże ÂświĂŞtoœÌ jest powszechnym powoÂłaniem ochrzczonych58. W naszej epoce, podobnie jak w przeszÂłoÂści, nie brakuje owych ÂświadkĂłw „ewangelii rodziny”, nawet jeÂśli nie sÂą znani lub nawet jeÂśli KoÂśció³ nie ogÂłosiÂł ich ÂświĂŞtymi. Rok Rodziny w KoÂściele stanowi dobrÂą okazjĂŞ, aÂżeby ich odnaleŸÌ i zdaĂŚ sobie sprawĂŞ, Âże jest ich wielu.

Poprzez rodzinĂŞ toczÂą siĂŞ dzieje czÂłowieka, dzieje zbawienia ludzkoÂści. StaraliÂśmy siĂŞ w tym LiÂście ukazaĂŚ, jak bardzo rodzina znajduje siĂŞ poÂśrodku tego wielkiego zmagania pomiĂŞdzy dobrem a zÂłem, miĂŞdzy Âżyciem a ÂśmierciÂą, miĂŞdzy miÂłoÂściÂą a wszystkim, co jest jej przeciwieĂąstwem. Rodzinom powierzone jest zadanie walki przede wszystkim o to, aÂżeby wyzwoliĂŚ siÂły dobra, ktĂłrych ÂźrĂłdÂło znajduje siĂŞ w Chrystusie Odkupicielu czÂłowieka, aby te siÂły uczyniĂŚ wÂłasnoÂściÂą wszystkich rodzin, aÂżeby — jak to powiedziano w polskim Milenium chrzeÂścijaĂąstwa — rodzina byÂła „Bogiem silna”59. Dlatego ten List nie jest przede wszystkim informacjÂą ani opisem, lecz jest apostolskÂą parenezÂą, podobnÂą do tej, ktĂłrÂą znajdujemy w Listach Âśw. PawÂła (por. 1 Kor 7,1-40; Ef 5,21; 6,9; Kol 3,18-25), Âśw. Piotra (por. 1 P 3,1-7) i Âśw. Jana (1 J 2,12-17). MoÂżemy Âłatwo stwierdziĂŚ, jak podobne, chociaÂż w odmiennym kontekÂście historycznym i kulturowym, sÂą sytuacje chrzeÂścijan i rodzin w tamtych czasach i dzisiaj.

Jest wiêc ten List zaproszeniem.60 Jest zaproszeniem skierowanym zw³aszcza do Was, drodzy ma³¿onkowie, ojcowie i matki, synowie i córki. Jest zaproszeniem do wszystkich Koœcio³ów partykularnych, by trwa³y w jednoœci nauczania prawdy apostolskiej, zaproszeniem do wszystkich Braci w biskupstwie, do duszpasterzy, rodzin zakonnych, osób konsekrowanych, ruchów i organizacji koœcielnych; do wszystkich naszych braci, którzy jak my nale¿¹ do wielkiej wspólnoty wierz¹cych w Jednego Boga, uczestnicz¹c w wierze Abrahama61; do tych, którzy s¹ dziedzicami innych tradycji duchowych i religijnych; do ka¿dego cz³owieka dobrej woli.

Pragniemy, aÂżeby Chrystus, ktĂłry jest „wczoraj i dziÂś, ten sam takÂże i na wieki” (Hbr 13,8), byÂł z nami, gdy „zginamy kolana przed Ojcem, od ktĂłrego pochodzi kaÂżde rodzicielstwo i kaÂżda ludzka rodzina” (por. Ef 3,14-15), i aby powtarzajÂąc sÂłowa tej wielkiej modlitwy do Ojca, ktĂłrej sam nas nauczyÂł, raz jeszcze daÂł Âświadectwo tej miÂłoÂści, jakÂą „do koĂąca nas umiÂłowaÂł” (por. J 13,1).

Przemawiam moc¹ Jego prawdy do cz³owieka naszych czasów, aby poj¹³, jak wielkim dobrem jest ma³¿eùstwo, rodzina i ¿ycie, jak wielkim niebezpieczeùstwem jest brak poszanowania dla tych rzeczywistoœci, bagatelizowanie tych najwiêkszych wartoœci, które sk³adaj¹ siê na ¿ycie rodziny i stanowi¹ o godnoœci cz³owieka.

Prosimy Jezusa Chrystusa, aÂżeby On sam nam to powtĂłrzyÂł mocÂą i mÂądroÂściÂą swojego KrzyÂża (por. 1 Kor 1,17-24), aby ludzkoœÌ nie daÂła siĂŞ zwieœÌ pokusie „ojca kÂłamstwa” (por. J 8,44), ktĂłry otwiera przed niÂą stale szerokie i przestronne drogi, pozornie Âłatwe i przyjemne, peÂłne jednak zasadzek i niebezpieczeĂąstw. ObyÂśmy szli zawsze za Tym, ktĂłry jest „drogÂą i prawdÂą, i Âżyciem” (J 14,6).

Drodzy Bracia i Siostry, niech to stanie siê zadaniem rodzin chrzeœcijaùskich i misyjn¹ trosk¹ Koœcio³a w tym Roku naznaczonym szczególnymi Bo¿ymi ³askami. Niechaj Œwiêta Rodzina, ikona i wzór ka¿dej ludzkiej rodziny, pomo¿e postêpowaÌ ka¿demu w duchu Nazaretu; niech pomo¿e postêpowaÌ ka¿dej rodzinie pog³êbiÌ œwiadomoœÌ w³asnego pos³annictwa w spo³eczeùstwie i Koœciele przez s³uchanie s³owa Bo¿ego, modlitwê i braterskie wspó³¿ycie! Niech Maryja, Matka piêknej mi³oœci, i Józef, Opiekun Odkupiciela, towarzysz¹ wszystkim sw¹ sta³¹ opiek¹.

Z tymi uczuciami bÂłogosÂławiĂŞ kaÂżdej Rodzinie w imiĂŞ TrĂłjcy PrzenajÂświĂŞtszej: Ojca i Syna, i Ducha ÂŚwiĂŞtego.

W Rzymie, u ÂŚw. Piotra, dnia 2 lutego 1994 roku, w ÂŚwiĂŞto Ofiarowania PaĂąskiego, w szesnastym roku Pontyfikatu.

Jan PaweÂł II