Forum Dla INTELIGENTNYCH

Medytacja
łac.(zagłębianie się w myślach, rozważanie, namysł) - praktyki mające na celu samodoskonalenie, praktykowane szczególnie przez religie Wschodu, takie jak buddyzm, taoizm, konfucjanizm, hinduizm, a ostatnio także przez niektóre szkoły psychoterapeutyczne. Elementy medytacji dają się również zauważyć w chrześcijaństwie i islamie .

Wbrew łacińskiemu źródłosłowowi wschodnia medytacja niekoniecznie ma coś wspólnego z namysłem, często jest nawet jego przeciwieństwem, w niektórych szkołach filozoficznych wręcz zaleca się oczyszczenie umysłu z jakichkolwiek myśli i wyobrażeń, np. Jogasutry Patańdźalego w ten sposób definiują praktyki jogi: yogaś ćitta vritti nirodhah  (joga to zatrzymanie aktywności umysłu). Ten rodzaj medytacji stanowi rodzaj spokojnej obserwacji, a jej nazwy nawiązują do "patrzenia": dhjana (od czasownika "dhiyate" (patrzeć umysłem), vipassana (od "vi-paśyate" - obserwować). Z kolei inne techniki polegają na aktywnej wizualizacji: bhawana (tworzenie), kalpana (budowanie). Wizualizacje są metodą szczególnie często wykorzystywaną w buddyzmie tybetańskim.

Cele medytacji
    * Poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego.
    * Rozwinięcie mistrzostwa w określonych sztukach bądź rzemiosłach. W tym właśnie celu praktykowali medytację samurajowie.
    * Osiągnięcie oświecenia.
    * Osiągnięcie pełnej kontroli nad swoim ciałem i umysłem (joga, fakirzy).
    * Zespolenie się z bóstwem (wedanta, voodoo).
    * Zatopienie się w modlitwie (judaizm, chrześcijaństwo, islam, hinduizm).
    * Przećwiczenie procesu umierania i nauczenie się kontroli nad nim (np. medytacja phowa znana z buddyzmu tybetańskiego).
    * Usunięcie lęku przed śmiercią.
Cele powyższe wydają się być niekiedy sprzeczne, na przykład kontrola swojego umysłu propagowana w jodze wydaje się być całkowicie przeciwstawna do "stopniowego odpuszczania" i nabierania spontaniczności znanego w zen. Istnieją zatem różne odmiany medytacji, stosowne do różnych jej celów.

Praca z umysłem
Podstawą większości odmian medytacji jest praca z umysłem. Istnieją tu dwa główne (i przeciwstawne) sposoby wykonywania tej pracy:
    * Medytacje zwrócone do wewnątrz - mają zwykle na celu zagłębienie się w swej osobowości, w celu dokonania zmian, wyciszenia lub wzmocnienia różnych jej aspektów, uzyskania pewnych odpowiedzi, lub wzajemnego uzgodnienia różnych elementów osobowości. Do tej grupy zaliczają się np. wszelkie techniki transowe, hipnotyczne, wizualizacyjne, mantry, tai-chi, joga. Czasem (szczególnie w przypadku transu i wizualizacji) są one wykonywane z zamkniętymi oczami.
    * Medytacje zwrócone na zewnątrz - mają zwykle na celu zwiększenie czujności i poprawienie koncentracji oraz spontaniczności. Pozwalają żyć "tu i teraz" z mniejszym bagażem przeszłości i przyszłości. Do tej grupy zalicza się na przykład większość technik zen. Na ogół są wykonywane z otwartymi oczami. Wiele spośród medytacji z tej grupy można wykonywać w trakcie codziennych zajęć (istnieje nawet porzekadło: "zen jest twoim codziennym umysłem").

Pozycje medytacyjne

Najbardziej rozwinięty system pozycji medytacyjnych napotykamy w jodze.

W buddyzmie pozycje medytacyjne mają mniejsze znaczenie niż sposób pracy z umysłem. Siedząc w lotosie z rozbieganym umysłem uzyskamy mniej niż ćwicząc uważność w tłoku w tramwaju. Buddyzm proponuje następujące pozycje (w kolejności od najlepszej do najgorszej): lotos, półlotos, pozycja ćwierćlotosu, pozycja birmańska, siad skrzyżny, przysiad na piętach, siedzenie na krześle, leżenie (pozycja "trupa" lub inaczej "martwe ciało").

Bezpieczeństwo medytacji

Medytacje są generalnie bezpieczne. Są one wykorzystywane w psychoterapii. Medytacja prowadzi bowiem do "lepszego wglądu w siebie". Problemy mogą zaistnieć jedynie w przypadku praktykowania medytacji przez niektórych psychotyków albo osoby, dla których kontakt z własną podświadomością i emocjami może być niebezpieczny (np. cierpiący na ciężką depresję albo lęki).
Praktykowanie medytacji może jednak również zwielokrotnić działanie niektórych leków,[potrzebne źródło] szczególnie przeciwlękowych i zmniejszających ciśnienie krwi. W takim przypadku dozowanie tych leków musi być monitorowane przez lekarza.
W istocie wszystkie tradycyjne szkoły medytacyjne przestrzegają przed zwracaniem uwagi na wizje i stany transowe (makio). Zaleca się traktowanie ich jako kolejnego wrażenia, na którym nie należy się koncentrować lecz podążać za medytacją.
Medytacja może być niekiedy niebezpieczna dla osób ciężko chorych psychicznie. Według prof. Richarda P. Hayesa[2] stan schizofreników podczas medytacji na ogół pogarsza się, gdyż wpadają w kompletną dezorientację co wzmaga ich wewnętrzny chaos.
Również u cyklofreników medytacja jest odradzana, gdyż może gwałtownie przerzucić ich z manii do depresji, albo zwiększyć amplitudę ich emocjonalnych wahań.
U osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym pragnienie zdobycia oświecenia może być tak duże, że blokuje dalszą praktykę, a następnie prowadzi do psychicznego załamania się z powodu niepowodzenia. Zdarzali się też obsesyjni mnisi, którzy próbowali wbrew słowom Buddy dojść do oświecenia przez samobójstwo.

Należy podkreślić, że odnotowano jedynie nieliczne przypadki niekorzystnego wpływu medytacji i to wyłącznie wśród osób zaburzonych psychicznie.

Nauka a medytacja

Medytacja często była przedmiotem zainteresowania neurologii, psychologii, szczególnie transcendentalnej i fizjologii.
Bezpośrednimi fizjologicznymi efektami medytacji są:
    * Zmniejszone ciśnienie krwi
    * Zmniejszone tętno
    * Zmniejszony poziom metabolizmu
    * Zmniejszenie częstotliwości fal mózgowych
    * Zmniejszenie stężenia kwasu mlekowego we krwi (związane z redukcją lęku).
    * Zwiększenie oporu elektrycznego skóry (związane z głębokim relaksem)
    * W medytacjach zwróconych na zewnątrz zanikanie efektu habituacji, szczególnie słuchowej.
Wszystkie efekty oprócz ostatniego obserwowane są również podczas snu, jednak w czasie prawidłowej medytacji człowiek zachowuje, a nawet wzmacnia świadomość.
W długim okresie medytacja na ogół powoduje szersze skutki:
    * Fizjologiczne
          o Trwałe różnice pomiędzy częstotliwościami fal mózgowych w przedniej i tylnej części mózgu
          o Wyższy poziom serotoniny w mózgu
    * Psychologiczne
          o Poczucie harmonii umysłu
          o Większą akceptację siebie i pewność siebie
          o Zwiększoną zdolność koncentracji
          o Skłonność do przeżywania życia "tu i teraz" zamiast rozpamiętywania przeszłości i rozmyślania na temat przyszłości
          o Poprawienie osobowości (obserwowane zmniejszenie wartości skal testu MMPI-2)
          o Zmniejszoną podatność na stres
          o Zmniejszenie roli psychologicznych mechanizmów obronnych - mniej zakłamany obraz świata
          o Podwyższony poziom energii życiowej
          o Zwiększoną obiektywność (zdolność do nieosądzania sytuacji ze swojego punktu widzenia)
          o Łatwiejszy dostęp do emocji
          o Poprawę zdolności do empatii
          o Obniżenie poziomu lęku, także przed śmiercią
          o Zmniejszenie zaburzeń psychosomatycznych
          o Zwiększenie poczucia kontroli wewnętrznej
          o Większą spontaniczność

Duża liczba badań dotyczy medytacji transcendentalnej jednak te badania nie są zbyt wiarygodne, gdyż w olbrzymiej większości są finansowane przez organizację oferującą kursy medytacji transcendentalnej.
Przeprowadzano też z powodzeniem próby nauczenia więźniów kontroli emocjonalnej przy użyciu medytacji vipassany[3]. Więźniowie ci byli bardziej skorzy do współpracy z władzami, mieli mniejszą skłonność do narkotyków i znacząco rzadziej wracali do więzienia po wyjściu na wolność. Podobny projekt istnieje też w Polsce, a praktyka (stan z 2005) odbywa się w kilku dolnośląskich więzieniach[4].

Medytacja a zdrowie
W Harwardzkiej Klinice Ciała i Umysłu (ang. Harvard’s Mind/Body Clinic) przeprowadzano badania nad medytacją jako metodą leczenia. Uzyskano poprawę lub wyleczenie w następujących chorobach:

    * nadciśnienie,
    * arytmie serca,
    * niepłodność z nieznanych przyczyn (zaburzenia psychosomatyczne),
    * PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego),
    * chroniczny ból,
    * migrena,
    * bezsenność (insomnia),
    * zaburzenia psychosomatyczne,
    * łagodna depresja,
    * niepokój,
    * obniżone poczucie własnej wartości.

W pracy ludzie rzadziej korzystali z urlopów chorobowych.