Forum Dla INTELIGENTNYCH

Medytacja
³ac.(zag³êbianie siê w myœlach, rozwa¿anie, namys³) - praktyki maj¹ce na celu samodoskonalenie, praktykowane szczególnie przez religie Wschodu, takie jak buddyzm, taoizm, konfucjanizm, hinduizm, a ostatnio tak¿e przez niektóre szko³y psychoterapeutyczne. Elementy medytacji daj¹ siê równie¿ zauwa¿yÌ w chrzeœcijaùstwie i islamie .

Wbrew ÂłaciĂąskiemu ÂźrĂłdÂłosÂłowowi wschodnia medytacja niekoniecznie ma coÂś wspĂłlnego z namysÂłem, czĂŞsto jest nawet jego przeciwieĂąstwem, w niektĂłrych szkoÂłach filozoficznych wrĂŞcz zaleca siĂŞ oczyszczenie umysÂłu z jakichkolwiek myÂśli i wyobraÂżeĂą, np. Jogasutry PataĂądÂźalego w ten sposĂłb definiujÂą praktyki jogi: yogaÂś ĂŚitta vritti nirodhah  (joga to zatrzymanie aktywnoÂści umysÂłu). Ten rodzaj medytacji stanowi rodzaj spokojnej obserwacji, a jej nazwy nawiÂązujÂą do "patrzenia": dhjana (od czasownika "dhiyate" (patrzeĂŚ umysÂłem), vipassana (od "vi-paÂśyate" - obserwowaĂŚ). Z kolei inne techniki polegajÂą na aktywnej wizualizacji: bhawana (tworzenie), kalpana (budowanie). Wizualizacje sÂą metodÂą szczegĂłlnie czĂŞsto wykorzystywanÂą w buddyzmie tybetaĂąskim.

Cele medytacji
    * Poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego.
    * RozwiniĂŞcie mistrzostwa w okreÂślonych sztukach bÂądÂź rzemiosÂłach. W tym wÂłaÂśnie celu praktykowali medytacjĂŞ samurajowie.
    * OsiÂągniĂŞcie oÂświecenia.
    * OsiÂągniĂŞcie peÂłnej kontroli nad swoim ciaÂłem i umysÂłem (joga, fakirzy).
    * Zespolenie siĂŞ z bĂłstwem (wedanta, voodoo).
    * Zatopienie siĂŞ w modlitwie (judaizm, chrzeÂścijaĂąstwo, islam, hinduizm).
    * PrzeĂŚwiczenie procesu umierania i nauczenie siĂŞ kontroli nad nim (np. medytacja phowa znana z buddyzmu tybetaĂąskiego).
    * UsuniĂŞcie lĂŞku przed ÂśmierciÂą.
Cele powy¿sze wydaj¹ siê byÌ niekiedy sprzeczne, na przyk³ad kontrola swojego umys³u propagowana w jodze wydaje siê byÌ ca³kowicie przeciwstawna do "stopniowego odpuszczania" i nabierania spontanicznoœci znanego w zen. Istniej¹ zatem ró¿ne odmiany medytacji, stosowne do ró¿nych jej celów.

Praca z umysÂłem
Podstaw¹ wiêkszoœci odmian medytacji jest praca z umys³em. Istniej¹ tu dwa g³ówne (i przeciwstawne) sposoby wykonywania tej pracy:
    * Medytacje zwrĂłcone do wewnÂątrz - majÂą zwykle na celu zag³êbienie siĂŞ w swej osobowoÂści, w celu dokonania zmian, wyciszenia lub wzmocnienia ró¿nych jej aspektĂłw, uzyskania pewnych odpowiedzi, lub wzajemnego uzgodnienia ró¿nych elementĂłw osobowoÂści. Do tej grupy zaliczajÂą siĂŞ np. wszelkie techniki transowe, hipnotyczne, wizualizacyjne, mantry, tai-chi, joga. Czasem (szczegĂłlnie w przypadku transu i wizualizacji) sÂą one wykonywane z zamkniĂŞtymi oczami.
    * Medytacje zwrĂłcone na zewnÂątrz - majÂą zwykle na celu zwiĂŞkszenie czujnoÂści i poprawienie koncentracji oraz spontanicznoÂści. PozwalajÂą ÂżyĂŚ "tu i teraz" z mniejszym bagaÂżem przeszÂłoÂści i przyszÂłoÂści. Do tej grupy zalicza siĂŞ na przykÂład wiĂŞkszoœÌ technik zen. Na ogó³ sÂą wykonywane z otwartymi oczami. Wiele spoÂśrĂłd medytacji z tej grupy moÂżna wykonywaĂŚ w trakcie codziennych zajĂŞĂŚ (istnieje nawet porzekadÂło: "zen jest twoim codziennym umysÂłem").

Pozycje medytacyjne

Najbardziej rozwiniĂŞty system pozycji medytacyjnych napotykamy w jodze.

W buddyzmie pozycje medytacyjne maj¹ mniejsze znaczenie ni¿ sposób pracy z umys³em. Siedz¹c w lotosie z rozbieganym umys³em uzyskamy mniej ni¿ Ìwicz¹c uwa¿noœÌ w t³oku w tramwaju. Buddyzm proponuje nastêpuj¹ce pozycje (w kolejnoœci od najlepszej do najgorszej): lotos, pó³lotos, pozycja ÌwierÌlotosu, pozycja birmaùska, siad skrzy¿ny, przysiad na piêtach, siedzenie na krzeœle, le¿enie (pozycja "trupa" lub inaczej "martwe cia³o").

BezpieczeĂąstwo medytacji

Medytacje sÂą generalnie bezpieczne. SÂą one wykorzystywane w psychoterapii. Medytacja prowadzi bowiem do "lepszego wglÂądu w siebie". Problemy mogÂą zaistnieĂŚ jedynie w przypadku praktykowania medytacji przez niektĂłrych psychotykĂłw albo osoby, dla ktĂłrych kontakt z wÂłasnÂą podÂświadomoÂściÂą i emocjami moÂże byĂŚ niebezpieczny (np. cierpiÂący na ciĂŞÂżkÂą depresjĂŞ albo lĂŞki).
Praktykowanie medytacji moÂże jednak rĂłwnieÂż zwielokrotniĂŚ dziaÂłanie niektĂłrych lekĂłw,[potrzebne ÂźrĂłdÂło] szczegĂłlnie przeciwlĂŞkowych i zmniejszajÂących ciÂśnienie krwi. W takim przypadku dozowanie tych lekĂłw musi byĂŚ monitorowane przez lekarza.
W istocie wszystkie tradycyjne szko³y medytacyjne przestrzegaj¹ przed zwracaniem uwagi na wizje i stany transowe (makio). Zaleca siê traktowanie ich jako kolejnego wra¿enia, na którym nie nale¿y siê koncentrowaÌ lecz pod¹¿aÌ za medytacj¹.
Medytacja mo¿e byÌ niekiedy niebezpieczna dla osób ciê¿ko chorych psychicznie. Wed³ug prof. Richarda P. Hayesa[2] stan schizofreników podczas medytacji na ogó³ pogarsza siê, gdy¿ wpadaj¹ w kompletn¹ dezorientacjê co wzmaga ich wewnêtrzny chaos.
RĂłwnieÂż u cyklofrenikĂłw medytacja jest odradzana, gdyÂż moÂże gwaÂłtownie przerzuciĂŚ ich z manii do depresji, albo zwiĂŞkszyĂŚ amplitudĂŞ ich emocjonalnych wahaĂą.
U osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym pragnienie zdobycia oœwiecenia mo¿e byÌ tak du¿e, ¿e blokuje dalsz¹ praktykê, a nastêpnie prowadzi do psychicznego za³amania siê z powodu niepowodzenia. Zdarzali siê te¿ obsesyjni mnisi, którzy próbowali wbrew s³owom Buddy dojœÌ do oœwiecenia przez samobójstwo.

Nale¿y podkreœliÌ, ¿e odnotowano jedynie nieliczne przypadki niekorzystnego wp³ywu medytacji i to wy³¹cznie wœród osób zaburzonych psychicznie.

Nauka a medytacja

Medytacja czĂŞsto byÂła przedmiotem zainteresowania neurologii, psychologii, szczegĂłlnie transcendentalnej i fizjologii.
BezpoÂśrednimi fizjologicznymi efektami medytacji sÂą:
    * Zmniejszone ciÂśnienie krwi
    * Zmniejszone tĂŞtno
    * Zmniejszony poziom metabolizmu
    * Zmniejszenie czĂŞstotliwoÂści fal mĂłzgowych
    * Zmniejszenie stĂŞÂżenia kwasu mlekowego we krwi (zwiÂązane z redukcjÂą lĂŞku).
    * ZwiĂŞkszenie oporu elektrycznego skĂłry (zwiÂązane z g³êbokim relaksem)
    * W medytacjach zwrĂłconych na zewnÂątrz zanikanie efektu habituacji, szczegĂłlnie sÂłuchowej.
Wszystkie efekty oprócz ostatniego obserwowane s¹ równie¿ podczas snu, jednak w czasie prawid³owej medytacji cz³owiek zachowuje, a nawet wzmacnia œwiadomoœÌ.
W d³ugim okresie medytacja na ogó³ powoduje szersze skutki:
    * Fizjologiczne
          o TrwaÂłe ró¿nice pomiĂŞdzy czĂŞstotliwoÂściami fal mĂłzgowych w przedniej i tylnej czĂŞÂści mĂłzgu
          o WyÂższy poziom serotoniny w mĂłzgu
    * Psychologiczne
          o Poczucie harmonii umysÂłu
          o WiĂŞkszÂą akceptacjĂŞ siebie i pewnoœÌ siebie
          o ZwiĂŞkszonÂą zdolnoœÌ koncentracji
          o SkÂłonnoœÌ do przeÂżywania Âżycia "tu i teraz" zamiast rozpamiĂŞtywania przeszÂłoÂści i rozmyÂślania na temat przyszÂłoÂści
          o Poprawienie osobowoÂści (obserwowane zmniejszenie wartoÂści skal testu MMPI-2)
          o ZmniejszonÂą podatnoœÌ na stres
          o Zmniejszenie roli psychologicznych mechanizmĂłw obronnych - mniej zakÂłamany obraz Âświata
          o PodwyÂższony poziom energii Âżyciowej
          o ZwiĂŞkszonÂą obiektywnoœÌ (zdolnoœÌ do nieosÂądzania sytuacji ze swojego punktu widzenia)
          o ÂŁatwiejszy dostĂŞp do emocji
          o PoprawĂŞ zdolnoÂści do empatii
          o ObniÂżenie poziomu lĂŞku, takÂże przed ÂśmierciÂą
          o Zmniejszenie zaburzeĂą psychosomatycznych
          o ZwiĂŞkszenie poczucia kontroli wewnĂŞtrznej
          o WiĂŞkszÂą spontanicznoœÌ

DuÂża liczba badaĂą dotyczy medytacji transcendentalnej jednak te badania nie sÂą zbyt wiarygodne, gdyÂż w olbrzymiej wiĂŞkszoÂści sÂą finansowane przez organizacjĂŞ oferujÂącÂą kursy medytacji transcendentalnej.
Przeprowadzano te¿ z powodzeniem próby nauczenia wiêŸniów kontroli emocjonalnej przy u¿yciu medytacji vipassany[3]. WiêŸniowie ci byli bardziej skorzy do wspó³pracy z w³adzami, mieli mniejsz¹ sk³onnoœÌ do narkotyków i znacz¹co rzadziej wracali do wiêzienia po wyjœciu na wolnoœÌ. Podobny projekt istnieje te¿ w Polsce, a praktyka (stan z 2005) odbywa siê w kilku dolnoœl¹skich wiêzieniach[4].

Medytacja a zdrowie
W Harwardzkiej Klinice CiaÂła i UmysÂłu (ang. Harvard’s Mind/Body Clinic) przeprowadzano badania nad medytacjÂą jako metodÂą leczenia. Uzyskano poprawĂŞ lub wyleczenie w nastĂŞpujÂących chorobach:

    * nadciÂśnienie,
    * arytmie serca,
    * niepÂłodnoœÌ z nieznanych przyczyn (zaburzenia psychosomatyczne),
    * PMS (zespó³ napiĂŞcia przedmiesiÂączkowego),
    * chroniczny bĂłl,
    * migrena,
    * bezsennoœÌ (insomnia),
    * zaburzenia psychosomatyczne,
    * Âłagodna depresja,
    * niepokĂłj,
    * obniÂżone poczucie wÂłasnej wartoÂści.

W pracy ludzie rzadziej korzystali z urlopĂłw chorobowych.